De aanwezigheid van bergen in de provincie Drenthe

In Drenthe bevinden zich diverse heuvels die zich de naam berg hebben aangemeten. De hoogste heuvel in Drenthe ligt in Emmen en heet Haantjesduin en ligt met 26,5 meter boven NAP. Daarna krijg je de zeventien meter hoge heuvels Havelterberg en Bisschopsberg. Andere heuvels met de naam berg of bergen erin zijn de Kwartjesberg, Kymmelsberg, de Vosbergen en Lunsbergen. Sommige locaties waren al in de vroege middeleeuwen (13de eeuw) onder de betreffende naam bekend, zoals de Bisschopsberg. Andere heuvels hebben in een meer recentere tijd de naam gekregen, zoals de Kwartjesberg.

Definitie Berg

Alhoewel er geen vaststaande definitie is van hoe hoog een berg moet zijn wil het de benaming van een berg kunnen krijgen, is er overeenstemming dat het minimaal de hoogte van tweehonderd tot driehonderd meter moet hebben. Bij alles wat lager is, spreekt men over heuvels. In Nederland kent men verschillende heuvels die de benaming berg hebben. De bekendste zijn de Vaalserberg (322,7 meter), Gulperberg (156,8 meter), Cauberg (133,7 meter), Sint Pietersberg (108,0 meter), Holterberg (59,5 meter) en de Grebbeberg (52,0 meter). In Limburg zijn de meeste bergen te vinden, in Groningen zijn slechts vier bergen. In de provincie Friesland zijn er vijf bergen. Drenthe heeft er het driedubbele, twaalf stuks: de Bisschopsberg, de Falieberg, Fluitenberg, Havelterberg, Kwartjesberg, Kymmelsberg, Lunsbergen, Steenbergen (twee keer), Struikberg, Vosbergen en Westerbergen.

Bisschopsberg bij Darp

Tussen de dorpen Havelterberg en Darp ligt de Bisschopsberg. Het ligt zeventien meter boven NAP. Op deze plek moesten de boeren in de vroege middeleeuwen de belasting betalen aan de bisschop van Utrecht die de grondbezitter was.

Falieberg bij Steenbergen

Bij het gehucht Steenbergen heb je de Falieberg. In de omstreken heb je het Café De Falieberg (Zuidwolde, hoofdstraat 32), de Falieberglaan, theaterkuil De Falieberg, ijsclub de Falieberg én het Faliebergbos. De Falieberg is elf meter hoog en ligt midden in het Faliebergbos. Aan de voet ervan heb je een theaterkuil waar sinds 2004 tijdens de zomermaanden kleinschalige voorstellingen worden gegeven.

Fluitenberg bij Hoogeveen

Bij Hoogeveen ligt het dorp Fluitenberg dat in het Drents als Fluitenbarg wordt uitgesproken. Op de A28 Groningen-Zwolle heb je de afslag 27 'Fluitenberg'. De Fluitenberg is een verhoging dat in het lage land bij Het Oude Diep is te vinden. Menselijke bewoning gaat waarschijnlijk tientallen eeuwen terug omdat hier zeven prehistorische grafheuvels liggen. Een oudere benaming van het gebied is Vleutenbarg. De heuvel is dan ook vernoemd naar de De Vleute, een stroom of beekje. Tegenwoordig maakt De Vleute onderdeel uit van Het Oude Diep. Sinds 1675 staat er een boerderij op deze locatie, daarvoor heeft er waarschijnlijk een jut voor de koeienherder gestaan.

Havelterberg bij Havelte

De Havelterberg is een heuvel die bij de dorpen Havelterberg en Havelte ligt. Het is een zeventien meter hoge heuvel.

Het dorp Havelterberg behoort tot de gemeente Westerveld. In de jaren zeventig en tachtig van de twintigste eeuw was het bekend om de demonstraties tegen de aanwezigheid van nucleaire raketkoppen op de Amerikaanse legerbasis. Deze protesten werden georganiseerd door de activistische groepen Werkgroep Anti Atoom Koppen Steenwijk en Steen wijkt. De aanwezige nucleaire raketkoppen hadden een nucleaire kracht tachtig keer zo groot als de atoombom die op 6 augustus 1945 op de Japanse stad Hiroshima is gegooid. De kernkoppen hebben waarschijnlijk tussen 1961 en 1992 op legerbasis Havelterberg gelegen. De Amerikaanse basis is nu ontmanteld, maar er zijn nog overblijfselen van te vinden, waaronder een wachttoren.

Kwartjesberg bij Drouwen

Bij de plaats Drouwen en het natuurgebied Drouwenerzand is de Kwartjesberg te vinden. Een groepsaccommodatie draagt dezelfde naam. De naam Kwartjesberg dateert uit het begin van de twintigste eeuw. In 1903 verwierf de Oranjebond van Orde een groot stuk onontgonnen heidegebied. Financieel werd deze organisatie hierbij gesteund door de Kwartguldenvereniging. Het doel van de aankoop was om verarmde stedelijke arbeiders aan het werk te helpen door het ontginnen van natuurgebieden. Het achterliggende doel hierbij was echter het tegengaan van de invloed van de socialisten of sociaal-democraten op de arbeiders.

Kymmelsberg bij Schipborg

De Kymmelsberg ligt in het dorp Schipborg. Deze stuifzandheuvel is waarschijnlijk genoemd naar de familie Kymmell. Deze familie bezat in de negentiende eeuw hier veel grond. De uitspraak bij Drenthen van het woord Kymmelsberg is Kiemelsberg. In dit gebied liepen eeuwen geleden de zandwegen tussen de stad Groningen via Appelbergen, Zuidlaren en Emmen naar Coevorden. In de zestiende eeuw was dit een drukke en belangrijke weg. Door het intensieve gebruik van de (droge) zandwegen ontstonden door invloed van de wind stuifzandheuvels. De Kymmelsberg is daar één van.

Lunsbergen bij Borger

In Borger staat het bospark en vakantieoord Lunsbergen. Het maakt onderdeel uit van Roompot Vakanties. Het complex bestaat uit vrijstaande bungalows, chalets, een overdekt zwembad en speeltuinen. Het vakantieoord zit tegen een groot natuurgebied aan; de boswachterij Gieten-Borger.

In de negentiende eeuw bestond het gebied uit een groot heidelandschap. In opdracht van Staatsbosbeheer zijn in 1922 hier bossen aangelegd door werklozen. Verschillende doelen probeerde men hiermee te bereiken. Ten eerste het tegengaan van zandverstuiving. De naam Drouwenerzand herinnert nog aan de zandverstuivingen. Ten tweede wilde men met bosbouw geld verdienen. En als laatste doel had men er werkverschaffing mee. Werklozen moesten werken voor hun geld. De boswachterij Gieten-Borger is nu 2.900 hectare groot. Tegenwoordig vindt men in het gebied een boomkroonpad (vanaf 1996), een pad waarbij je langs de kronen van bomen loopt, de zwemplas ’t Nije Hemelriek en vele vennetjes. Bij het bospark Lunsbergen ligt de grootste ven van het natuurgebied, het lunsveen. Kokmeeuwen gebruiken dit vennetje als broedplaats. Verder groeit hier het vleesetend plantje zonnedauw. Er zijn verschillende wandelroutes in het natuurgebied. Deze zijn met houten paaltjes met verschillende gekleurde uiteinden aangeduid.

Steenbergen bij Roden

Ten zuidwesten van het dorp Roden ligt het dorpje Steenbergen. De inwoners spreken de naam van hun dorp uit als 'stienbargen'. Het dorp maakt onderdeel uit van de gemeente Noordenveld. Een bezienswaardigheid van het dorp is de aanwezigheid van een hunebed. In de classificatie van alle aanwezige hunebedden in Nederland (op één na liggen ze allemaal in de provincie Drenthe) heeft dit hunebed nummer D1 meegekregen. De naam van het dorp is waarschijnlijk afgeleid van steenbergen. Zo noemden de Drenten vroeger de hunebedden. Soms gebruikte men ook de benaming ‘steenhopen’. Het bewijs dat in de omgeving van Steenbergen meerdere hunebedden hebben gestaan is echter nog niet geleverd.

Steenbergen bij Zuidwolde

In Zuid-Drenthe ligt ten noorden van het dorp Zuidwolde het buurtschap Steenbergen. Het maakt onderdeel uit van de gemeente De Wolden. Het buurtschap had in de middeleeuwen een eigen marke: een collectief van grotere boeren die tezamen hun gronden beheerden en gezamenlijk gebruik regelden. De marke wordt dan ook wel boermarke genoemd. Ook in andere noordelijke gewesten had men dit type van bestuursorganisatie. In Groningen gebruikte men de aanduidingen boermande, hamrik of hammerk hiervoor. In de stad Groningen herinneren straatnamen nog hieraan; de Boermandestraat en de Oosterhamrikkade. In Friesland had men de himrik. In de achttiende eeuw telde Steenbergen ongeveer tien boerderijen. De boeren werden geholpen door dagloners, dat wil zeggen landloze arbeiders zonder arbeidscontract die per dag of per klus werden betaald. Zij woonden in de buurt van de boerderijen in kleine huisjes.

In de omgeving van Steenbergen zijn allerlei geografische aanduidingen met het woord Steenbergen erin: Steenbergerwesterveld (een verzameling van weilanden, bospercelen en bouwland), de Steenbergerweg, het Steenbergeroosterveld (bestaande uit weilanden, zandverstuivingen en bos) en de Steenbergerweiden.

Struikberg bij Koekange

Langs de spoorlijn van Groningen naar Zwolle ligt ten noordoosten van Meppel tussen de dorpen Koekange en Echten het buurtschap Struikberg. Etymologisch gezien is de naam van een buurtschap meestal afkomstig van een al bestaande gebiedsnaam. Soms werd de naam ook ontleend aan namen van wegen, dijken, boerderijen of familienamen.

Vosbergen bij Eelde

Ten oosten van de plaatsen Paterswolde en Eelde ligt een uitgestrekt natuurgebied. Het gebied bestaat uit meerdere landgoederen, namelijk Oosterbroek, De Duinen, Lemferdinge, Vennebroek en De Braak. Ook De Vosbergen maakt er deel van uit. Dit landgoed is aan het einde van de negentiende eeuw ontstaan. In 1890 kochten namelijk de heer Kraus en mevrouw Kraus-Groeneveld een boerderij met bos. Op de plek van de boerderij verscheen een wit geschilderde villa en de bossen werden deels omgevormd in een Engelse landschapstuin. Zo werden er onder andere lanen aangelegd en vijvers gegraven. Planten als coniferen en acacia’s werden geplant. Op het ongeveer honderd hectare grote landgoed zijn veel vogels zoals de boomklever, spechten, ooievaars, buizerds en weidevogels te vinden. Andere veelvoorkomende dieren zijn reeën en hazen.

Het landgoed de Vosbergen wordt tegenwoordig beheerd door de Kraus-Groeneveld Stichting. Bij de toegang tot het natuurgebied is een parkeerplaats aangelegd. Bij de ingang is een hek dat bevestigd is aan twee grote stenen zuilen. Op de linkerzuil staat de aanduiding De en op de rechterzuil Vosbergen. In de voormalige villa van de familie zit tegenwoordig een muziekinstrumentenmuseum. De heer Kraus en mevrouw Groeneveld liggen begraven op het landgoed. Dit is uitzonderlijk omdat de wet voorschrijft dat begraven alleen kan op officiële begraafplaatsen. Alleen bij bijzondere toestemming kan hiervan afgeweken worden. Verder bezienswaardigheden op De Vosbergen zijn een grafheuvel en een naaldbomentuin, een zogeheten pinetum. In de pinetum vindt men de Nordmannspar en de moerscypres (een bladverliezende naaldboom).

Westerbergen bij Echten

In het zuiden van Drenthe ligt tussen de dorpen Echten en Koekange het vakantiepark Westerbergen.