De Meidan Emam, centrum van Isfahan

Isfahan herbergt één van de grootste pleinen ter wereld, de Meidan Emam, het 'Imam Plein'. Het plein vormde in vroegere tijden en nog steeds het centrum van de stad. De twee grote moskeeën, samen met het Ali Qapupaleis en de grote Bazaar laten met elkaar zien waar de grote stad Isfahan voor staat.

De plannen van Sjah Abbas I. De Meidan als nieuw centrum van Isfahan

In 1598 besloot de Safavidische strijder Abbas I de hoofdstad van zijn rijk Iran te verplaatsen van Qazvin naar Isfahan. De hoofdstad moest verplaatst worden, omdat Iran continu werd geteisterd door oorlogen met de buurlanden van de Ottomanen en de Uzbeekse Turken. Abbas had grote plannen met Isfahan. De stad lag een stuk centraler in het land en dus verder weg van de strijdvelden. Hier kon Abbas zijn beleid gaan voeren om de ‘religieuze en politieke autoriteiten samen te brengen, een kapitalistische staat te ontwikkelen en hij wilde Safavidisch Iran een economische en diplomatieke wereldmacht maken’. Voor de economische reden zat hij in Isfahan goed, omdat daar een netwerk van karavanserais zat die handel door het hele land voerden.

Abbas had grote plannen met het centrum van de stad. Het oorspronkelijke centrum van de stad was een plein en hij wilde een geheel nieuw plein ontwikkelen met de naam Naqsh-i Jahn. De twee maidans moesten worden verbonden met een bazaar van wel twee kilometer lang, wat meteen het belang van handel in de stad onderstreepte. De nieuwe Meidan liet hij ontwerpen door de architect Shaykh Bahai. De Meidan werd rechthoekig met een grote muur er omheen waarin winkels kwamen en aan drie zijdes werden de belangrijkste gebouwen neergezet die met hun functie de macht van het centrum uit moesten drukken. Er kwam een nieuwe, grote vrijdagsmoskee, de Sjah Moskee, er kwam een tweede moskee van Shaykh Lutfallah, waarvan de functie nog steeds onduidelijk is, en er werd een paleis gebouwd, Ali Qapu, wat ook meteen de ingangspoort was tot de Koninklijke tuinen. De rest van de Meidan was open terrein en stond vaak vol met tentjes van marktkooplieden. Abbas voerde dus een zeer duidelijk beleid en drukte dit uit door middel van dit grote plein en de vier grote gebouwen die dit plein het centrum van de stad en zijn rijk maakten. De architectuur van de gebouwen is opvallend en wordt ook wel gezien als het hoogtepunt van Perzische architectuur.

De nieuwe vrijdagsmoskee, Masjid-i-Sjah

De nieuwe vrijdagsmoskee is volledig gebouwd naar het type van de oude vrijdagsmoskee van Isfahan wat het standaardtype voor Perzische moskeeën was geworden. Het bestaat uit vier iwans met achter de hoofdiwan de qibla met mihrab, die wordt overspannen door een grote koepel. In 1611 werd er een begin gemaakt aan de moskee en twintig jaar later was hij af. De moskee was in het plan van Abbas belangrijk, omdat het de nieuwe grote vrijdagsmoskee van Isfahan moest worden en hij moest de focus verplaatsen van de oude naar de nieuwe Meidan als religieus en economisch centrum. De moskee is meteen de grote aandachttrekker op het plein. Mensen die vanaf de bazaar aankomen, zien meteen het grote ingangsportaal met de minaretten aan de andere kant van het plein. De moskee valt ook op door de rijkelijk gekleurde decoratie van de minaretten, de hoofdiwan, het voorportaal en de koepel. De muren daaronder zijn bedekt met marmeren panelen.

Er zijn zeven kleuren gebruikt in de tegels en de patronen die ermee gemaakt zijn, zijn zeer complex. Het voorportaal is echt versierd met mozaïek en de rest van de moskee is versierd met tegels van mindere kwaliteit. Hierbij zijn de tegels ingevuld met een bepaalde techniek die cuerda seca heet en waarbij grote tegels met verschillende kleuren worden geglazuurd. Om doorlopen van de kleuren te voorkomen is er een dunne vettige substantie tussen de kleuren getrokken die na het branden een matzwarte lijn achterlaat. Deze techniek werkt sneller dan de mozaïektechniek, maar de kleuren zijn een stuk minder helder. Desondanks is de moskee een opvallende verschijning. Naast de gekleurde arabesken zijn er ook banden met inscripties in wit en donkerblauw langs de randen van het hoofdportaal en het plafond is bedekt met muqarnas waarvan de decoratie bestaat uit mozaïek in bloemenmotief. Het interieur van de moskee is ook zeer rijk gedecoreerd. De grote koepel en de ruimte eronder zijn volledig gedecoreerd met planten- en bloemenmotieven in blauw, groen en geel. Een inscriptieband onderbreekt de koepel van de muren van de ruimte.

Het grondplan toont iets opvallends aan de Sjah moskee. Het voorportaal staat aan het plein, maar de moskee is in een hoek van 45 graden gedraaid om met de mihrab naar Mecca te kunnen wijzen. Dit zorgt ervoor dat vanaf het plein dus niet alleen het voorportaal, maar ook de hoofdiwan met de minaretten te zien is en daarachter de grote koepel. De twee kleinere iwans hebben ook ieder een koepeltje, maar die zijn geheel ongedecoreerd.

De moskee staat ook voor educatie, aangezien er grote madrasas (leerscholen) in de achterste hoeken zijn gebouwd. De madrasas bestaan uit binnenplaatsen met een arcade er omheen. De architectuur heeft zijn focus op de binnenkant en ook hier zijn de buitenmuren niet belangrijk en dus kaal gelaten.

De moskee van Sjeik Lutfullah

De moskee van Sjeik Lutfullah staat aan de oostkant van de maidan en is een uniek gebouw. Het bestaat uit een enkele kamer met erboven een koepel en een aantal service ruimten. Er zijn geen elementen die de moskee typisch Perzisch maken, zoals een binnenplaats of minaretten en de moskee heeft maar één iwan, tevens de ingang van de moskee. De functie van de moskee is nog altijd onduidelijk. De moskee wordt benoemd als privégebedsruimte voor de Sjah en zijn familie, of als heiligdom voor vrouwen, maar dit kan niet als juist aangetoond worden.
De vorm van de moskee doet erg denken aan een mausoleum. Dat waren vaak enkele kamers met een koepel erboven. Het vroegste voorbeeld daarvan staat in Bukhara en toont nogal wat overeenkomsten met de moskee in Isfahan.

Het mausoleum is een vierkant gebouw met een groot ingangsportaal en een centrale koepel. Op de vier hoeken zijn nog kleinere koepels aangebracht. De decoratie van de tombe bestaat uit patronen in baksteen. De moskee heeft evenals de tombe een groot ingangsportaal met, zo lijkt, daarboven de koepel. Het gebouw is echter wat complexer dan het op het eerste gezicht lijkt. Het voorportaal is gebouwd in de muur die de maidan omsluit en normaal zou de koepel daar direct achter moeten liggen, maar in dit geval is hij iets meer naar rechts geplaatst. Dit is gedaan om, evenals bij de Sjah moskee, het gebouw in de richting van Mekka te kunnen plaatsen. Het voorportaal ligt een aantal meter in de muur, dus wanneer men aan de andere kan van het plein staat, ziet men alleen de grote koepel van de moskee. De serviceruimten zijn in zijn geheel niet te zien. Achter het ingangsportaal liggen twee corridors die leiden naar de centrale ruimte van de moskee.

De decoratie van de moskee toont veel gelijkenis met die van de Sjah moskee. De overheersende kleur in het voorportaal is blauw en van de koepel is het geel. De patronen op de koepel zijn, evenals bij de Sjah moskee, arabesken en bloemen. De onderste band met de ramen erin is versierd met een inscriptieband en daaronder dezelfde vormen en kleuren die de minaretten van de Sjah moskee hebben. Het voorportaal is zeer rijk gedecoreerd. De muren naast de ingangsiwan zijn symmetrisch gedecoreerd met mozaïek. De iwan zelf heeft een plafond van muqarnas en er loopt een inscriptieband langs de drie zijden met witte tekst op een donkerblauwe achtergrond. De onderste rand is weer versierd met marmeren panelen. De moskee is aan de binnenkant evenzoveel gedecoreerd als de buitenkant. De nisvormen onder de band met ramen hebben randen met inscripties. De ramen zelf bestaan uit een grill met een arabeskpatroon. De mihrab lijkt op de ingangsiwan en heeft ook muqarnas. Verder zijn de muren en nissen versierd met allerlei arabeskpatronen en bloemmotieven. De binnenkant van de koepel is gedecoreerd met een mozaïek van blauw en wit in een honingraat van zonnestralen die komen uit het centrum van de koepel waar de zon is gesuggereerd. Deze moskee wordt wel gezien als belangrijkste project op deze Meidan en hij wordt geroemd om zijn ontwerp, schaal, decoratie en locatie.

Het Ali Qapupaleis

Het Ali Qapupaleis ligt aan de westkant van de maidan en was oorspronkelijk alleen een toegangspoort tot de Koninklijke tuinen. Later werd het opgebouwd tot een audiëntiezaal en daarna werd het een officiële tribune vanwaar de heerser activiteiten op het plein kon volgen. Het gebouw bestaat uit vierkante delen en wat het bijzonder maakt is de veranda-achtige structuur aan de voorkant vanwaar de heersers het plein konden zien. De ramen aan de onderkant zijn groter en hebben diepere nissen dan de ramen van de bovenste verdiepingen. Het exterieur is niet zo rijkelijk gedecoreerd, maar het interieur echter is interessanter. Er zijn gewelven aan de plafonds aangebracht met opengewerkte vormen van Chinees porselein en Perzisch keramiek. In sommige kamers zijn ook de muren beschilderd met fresco. De kleuren zijn bepaald per ruimte en geven het gebouw van binnen en buiten een rustig karakter. Deze vorm van paleisbouw is typisch Perzisch, aangezien de heerser wel gezien moest worden door zijn volk. De Perzische heersers hadden geen loyale achterban en moesten zich sociaal opstellen tegenover het volk om hun steun te winnen.

Handel in Isfahan. De grote bazaar aan de Meidan

Abbas I laat zijn politiek blijken door middel van de enorme bazaar die aan de Meidan is gebouwd en die het oude met het nieuwe centrum verbindt. Het plein is belangrijk bij de bazaar, omdat in de muren stalletjes met koopwaar zaten en op het plein zelf stonden ook vaak grote markten. Abbas liet ook vele handelaars, waaronder Armeniërs en Joden, naar Isfahan verplaatsen en liet ze daar vrijelijk wonen en hun eigen godsdienst belijden. Vanuit de bazaar kwamen mensen op het plein en zagen zo de grootsheid van de gebouwen en de heerser die ze had laten bouwen. Het had dus een zeer belangrijke functie op een aantal gebieden. Het was voor de religie belangrijk, omdat de bazaar veel mensen naar de grote moskeeën leidde en op economisch gebied zorgde het ervoor dat alle inwoners van Isfahan en omstreken voorzien werden van alles wat ze nodig hadden. De handel met andere steden werd ook vanuit het nieuwe centrum geregeld.

In 1979 bepaalde UNESCO het Meidan Emam en de gebouwen erbij tot Werelderfgoed.