Dark tourism: een duistere vorm van toerisme

Deze zomer geen zonnige strandvakantie in Zuid-Spanje, maar een rondleiding door Auschwitz, of een wandeling door het zelfmoordbos in Japan. Steeds meer mensen kiezen ervoor tijdens hun vakantie 'duistere' bestemmingen als deze te bezoeken. Deze vorm van toerisme wordt ook wel dark tourism genoemd. Hoewel veel mensen er geen kwaad in zien deze bestemmingen voor toeristen te openen, is niet iedereen er blij mee. Is het bezoeken van deze plaatsen respectloos tegenover de slachtoffers of juist eerbiedig?

Inhoud

• Wat is dark tourism?
• Discussie rondom dark tourism
• Bekende dark tourism-bestemmingen

Wat is dark tourism?

Dark tourism, of thanatoerisme, is een vorm van toerisme waarbij mensen op zoek gaan naar 'duistere' bestemmingen. Dit is een nogal breed begrip, maar in de meeste gevallen gaat het om plaatsen met een connectie tot tragische gebeurtenissen. Dit kan bijvoorbeeld een museum over de Tweede Wereldoorlog zijn, maar ook een herdenkingsplaats voor de doden die er zijn gevallen. Verder kunnen musea over dictators als Hitler en Stalin ook als dark tourism beschouwd worden, maar voor de echt nieuwsgierige mensen gaat het nog veel verder. Je kunt bijvoorbeeld ook verschillende concentratiekampen bezoeken of zelfs door verlaten oorlogsgebieden in het Midden-Oosten reizen (in sommige gevallen niet zonder risico). Het persoonlijk bezoeken van dit soort gebieden kan een bijzonder interessante en leerzame ervaring zijn, hoewel dit niet voor iedereen is weggelegd. Voor mensen die liever op afstand observeren heeft Netflix begin 2018 een tv-serie over dit onderwerp gemaakt. In de serie 'Dark Tourist' bezoekt journalist David Farrier verschillende duistere bestemmingen en legt hij zijn persoonlijke ervaringen uit. Ook zijn er verschillende boeken over het onderwerp geschreven, zoals het boek 'The Dark Tourist' van Dom Joly, waarin hij op zoek gaat naar plaatsen waar de gemiddelde toerist met een boog omheen gaat.

Discussie rondom dark tourism

Met het bezoeken van musea hebben de meeste mensen geen probleem. Wanneer het echter op de meer 'extreme' dark tourism-bestemmingen aankomt, leeft er nogal wat discussie op. Tegenstanders hiervan vinden het respectloos om plaatsen waar tragische dingen zijn gebeurd (bijv. massagraven, oorlogsgebieden, etc.) als 'toeristische attracties' te gebruiken en geld mee te verdienen. Daarnaast zijn toeristen vaak vervuilend en kunnen ze bovendien onherstelbare schade toebrengen aan de omgeving.

Voorstanders argumenteren dat dark tourism juist belangrijk is om de wereld niet te laten vergeten wat er in het verleden gebeurd is, en dat het verdiende geld hard nodig is voor onderhoud van deze plaatsen. Bovendien zijn niet alle toeristen respectloos, en zouden mensen die oprecht geïnteresseerd zijn niet onterecht moeten worden uitgesloten van zo'n leerzame ervaring. Dark tourism kan daarnaast een goede boost zijn voor lokale economieën. Maar omdat de situaties per land enorm verschillen, is het onmogelijk om dark tourism als geheel 'goed' of 'slecht' te noemen.

Bekende dark tourism-bestemmingen

Auschwitz was het grootste door Nazi-Duitsland gebruikte vernietigingskamp. Het in 1940 gebouwde kamp ligt in het zuidwesten van Polen. Er zijn in Auschwitz gedurende de Tweede Wereldoorlog zo'n 1.3 miljoen mensen opgesloten. Hiervan heeft ruim een miljoen het niet overleefd. De meeste zijn vergast, maar velen stierven ook door honger, uitputting en geweld. Daarnaast werden gevangenen in Auschwitz ook voor gruwelijke medische experimenten gebruikt. Het is wellicht een van de duisterste plaatsen ter wereld. Tegenwoordig is er in het voormalige vernietigingskamp een museum. Hier gaan veel toeristen heen om te leren over de Tweede Wereldoorlog en met eigen ogen de plaats te zien waar zo veel mensen om het leven kwamen.

Tsjernobyl is een plaats in de voormalige Sovjet-Unie (nu Oekraïne) waar op 26 april 1986 een kernramp plaatsvond die naar schatting van de Wereldgezondheidsorganisatie enkele duizenden mensen het leven heeft gekost. Het ongeluk gebeurde in de nacht, door een verkeerde instelling bij een test van de generator. Een gebied ter grootte van zo'n 30 kilometer werd onbewoonbaar door de radioactieve straling die bij de ramp vrijkwam. De straling neemt echter wel af, en het is tegenwoordig weer mogelijk bepaalde gebieden te betreden, al kan dit nog wel gevaarlijk zijn. Toeristen kunnen met een gids het verlaten gebied betreden. Hierbij dragen ze vaak een speciaal pak, dat bescherming biedt tegen een bepaalde hoeveelheid straling.

Hiroshima & Nagasaki zijn twee andere voorbeelden uit de Tweede Wereldoorlog. Twee luchtaanvallen met atoombommen door de Verenigde Staten hebben Japan tot capituleren gedwongen. Op 6 augustus 1945 werd de Japanse havenstad Hiroshima gebombardeerd, en enkele dagen later, op 9 augustus, de stad Nagasaki. Door de Amerikaanse atoombommen genaamd 'Little Boy' en 'Fat Man' zijn in totaal zo'n 250.000 mensen omgekomen, een aantal dat later wellicht nog is verdubbeld met slachtoffers van stralingsziekte en kanker. In beide steden is een museum gebouwd waar jaarlijks herdenkingen plaatsvinden. Hoewel grote gebieden door de straling nog niet veilig zijn, kunnen toeristen net als in Tsjernobyl bepaalde gebieden onder begeleiding van een gids betreden.

Ground Zero is de plaats waar het World Trade Center in New York vroeger stond. De twee gebouwen van het WTC - ook wel de Twin Towers genoemd - werden op 11 september 2001 door twee gekaapte vliegtuigen ingevlogen. Een derde vliegtuig vloog in op het Pentagon, en een vierde stortte neer. Bij deze door Al Qaida uitgevoerde aanslag kwamen bijna 3000 mensen om het leven, en raakten meer dan 6000 mensen gewond. Op de plaats waar de Twin Towers stonden is nu een monument en een museum te vinden. Ground Zero is een van de meest bezochte plaatsen voor dark tourists.

Aokigahara, ook wel het zelfmoordbos genoemd, is een Japans bos van zo'n 35 vierkante kilometer, aan de voet van de berg Fuji. Doordat de bomen erg dicht op elkaar staan is het er erg donker, en kun je er gemakkelijk verdwalen. Ook lopen er vrijwel geen paden door het bos. Wellicht is dat een van de redenen dat mensen deze plaats kiezen om een einde aan hun leven te maken. Er worden jaarlijks tientallen lichamen in het bos gevonden, en de Japanse overheid heeft zelfs besloten geen aantallen meer vrij te geven om nieuwe pogingen te voorkomen. Toeristen kunnen het bos zelf verkennen of met een gids meegaan. Er zijn allerlei grotten te vinden waarin soms zelfs nog menselijke overblijfselen liggen. Aokigahara is een van de weinige dark tourism-bestemmingen waar tot op heden tragische dingen gebeuren.

Andere voorbeelden:

• Anne Frank Huis (Nederland)
• Duikbootexpeditie Titanic (Atlantische Oceaan)
• Testlocatie atoomwapens Semipalatinsk (Kazachstan)
• Alcatraz gevangenis (VS)
• La Catedral, gevangenis Pablo Escobar (Colombia)