De Antwerpse ruien (ondergrondse stadsgrachten)

Onder de stad Antwerpen loopt een stelsel van ondergrondse stadsgrachten van zo’n 8 kilometer lang: de Antwerpse ruien, een schaduw van een steenrijk verleden boven grond. Deze natuurlijke en uitgegraven waterwegen verdwenen uit het stadsbeeld toen het overwelven begon. Het ondergrondse gangenstelsel geeft een beeld van de rijke en boeiende stadsgeschiedenis. Sinds 2005 is een deel hiervan open voor bezoekers.

Geschiedenis

Aan het einde van de middeleeuwen was Antwerpen al een echte waterstad. De stad was gebouwd op lage heuvels, waar water tussendoor stroomde. Dit water diende als verdediging van de stad en was goed voor het transport van goederen. Echter werd het water ook gebruikt voor het lozen van afval. De ruien raakten al snel vervuild omdat ze als open riool gebruikt werden. Dit leidde vervolgens tot een enorme stank en epidemieën zoals de pest, uitbarstingen van cholera, dysenterie, tyfus, pokken en mazelen.

Toen de stad groeide, nam het ruimtegebrek toe. Vanaf de 16e eeuw werden gebouwen (waaronder de Sint-Carolus Borromeuskerk) bovenop de ruien gebouwd, nadat deze in de loop der tijd overwelfd of gedempt waren. Het overwelven werd vooral door Napoleon sterk gestimuleerd. De weerzin tegen de stank die uit de ruien kwam werd steeds groter. De stad maakte vervolgens de huizenbouw boven op de ruien gratis, waardoor de ruien ondanks de stank geliefder werden bij de burgers.

Tegen het einde van de 19e eeuw werden de ruien geheel overdekt, sindsdien is er geen open water meer in de historische binnenstad. De ruien hadden echter nog wel de functie van een riool. Dit werd schoongehouden door verticale sluizen. Bij hoogwater gingen deze dicht om vervolgens bij laagwater weer geopend te worden. Vervolgens liep het afvalwater de spuigaten uit. Tot 1980 had de stad spuigasten in dienst. Met vier man draaiden zij de putdeksels los en bedienden de sluizen. Vanaf het einde van de 20e eeuw werden rioolbuizen gebruikt, die binnen de ruien bevestigd zijn. Enkel bij een enorme hoeveelheid regen loopt er nog water door de ruien.

Een gedeelte van de ruien is zo groot en hoog dat het doet denken aan een kathedraal. Op deze plek hielden de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog feesten. Deze plaats was de enige relatief veilige plaats om tijdens de bombardementen samen te komen en iets te vieren.

Kwelgeest

Men geloofde dat Lange Wapper door Antwerpen dwaalde. Deze kwelgeest verstopte zich in de ruien en liet kinderen en dronkaards schrikken. Hij kon van gedaante veranderen en maakte zich zo klein als een muis of zo groot als een reus om zo boven alle huizen uit te torenen. Uit het niks dook hij op en sleurde waggelende dronkaards mee het water in.

Een bezoek aan de ruien

De ruien zijn sinds 2005 deels toegankelijk voor publiek, begeleid door een gids. Echt afvalwater treft men hier niet meer aan, dit wordt nu via buizen afgevoerd naar een zuiveringsinstallatie. Wel is de geur nog aanwezig en is de atmosfeer koud, klam en muf. Bezoekers moeten goed opletten waar ze lopen, de grond is niet overal vlak.

Het startpunt is de Suikerrui, in de buurt van de Grote Markt. Bezoekers starten met een korte boottocht. Kunstmatig is het eerste deel onder water gehouden. Men krijgt zo een idee van hoe het eruit gezien moet hebben, toen de scheiding van regenwater en riool er nog niet was. Na de korte boottocht gaan bezoekers verder te voet en leggen ongeveer 1,6 kilometer af. Tijdens deze wandeling kun je door de aangebrachte straatnaambordjes volgen waar je bent. Met behulp van een tablet krijgen bezoekers extra informatie. Bezoekers eindigen in het Schipperskwartier en komen in het Stadsmagazijn weer boven de grond.

Bezoekers kunnen er ook voor kiezen om een deel van de ruien enkel vanaf het water te verkennen door een boottocht. Deze tocht duurt ongeveer een half uur.

Tevens is er een aanbod voor scholen. Jongeren kunnen met een boeiend lespakket leren over o.a. de geschiedenis, architectuur en stadsontwikkeling van Antwerpen. Een ondergronds bezoek aan de Kapel van de Ruien laat hen een informatieve tentoonstelling zien.

Weersomstandigheden

De temperatuur onder de grond is vrij constant, in elk seizoen is het tussen 10 en 13 graden. Wanneer er sprake is van zware regenval, zullen de tochten door de ruien helaas geannuleerd worden. Deze zijn dan niet toegankelijk.

Dieren

Het is zeer waarschijnlijk dat men tijdens de wandeling spinnen en ratten tegenkomt. Eén zeldzame spinnensoort kan hier overleven door de constante temperatuur: de boskaardespin. Deze jachtspin weeft witte huisjes tegen de muren en jaagt op kleine insecten. De ratten rennen uit angst weg als ze bezoekers tegenkomen. Voor een rattenplaag hoeft Antwerpen niet bang te zijn. De Antwerpse Waterwerken kunnen zien of de populatie groeit. Als dit het geval is, wordt er vergif gestrooid.

Praktische informatie (2020)

Kledij

Tijdens het begin van de tocht krijgen bezoekers een beschermingspak en lange, groene kaplaarzen (beschikbaar in de maten 35 tot en met 47). Zo blijven de eigen kleding en schoenen schoon. Vervolgens krijgt men een rugzak om alle bezittingen (en eigen schoenen) in te doen.

Toegankelijkheid

De wandeling in de ruien is geen gewone wandeling, maar een natuurwandeling. De ondergrond is niet stabiel en de grond is niet altijd zichtbaar. Hierdoor is de wandeling niet geschikt voor mensen die slecht ter been zijn.

Openingstijden

• Dinsdag t/m vrijdag: 10:00 uur – 17:00 uur
• Zaterdag en zondag: 10:00 uur – 18:00 uur
• De ruien zijn gesloten op maandag.

Adres

De tochten beginnen in het Ruihuis, op de Suikerrui 21.

Kosten

• Boottocht (ongeveer 30 minuten): 5 euro per persoon.
• Wandeling met tablet (ongeveer 90 minuten): 18 euro per persoon, kinderen tot 16 jaar kunnen voor 12 euro mee.