De bijzondere hunebedden op Møn (Denemarken)

Het Deense eiland Møn (Moen) heeft meer dan alleen witte krijtrotsen die meters boven de zee uitrijzen. Verspreid in het landschap liggen grote heuvels die al eeuwen het landschap van Møn karakteriseren. De meeste heuvels zijn grafheuvels die in de Bronstijd dienden om overledenen een rustplaats te geven. Een paar van deze heuvels zijn hunebedden, die we in Nederland ook kennen. De hunebedden Klekkende Høj en Kong Asgers Høj liggen nog onder hun heuvel zoals ze er duizenden jaren geleden ook bij lagen. Ben je van plan om een vakantie te boeken naar Møn, bezoek dan ook deze twee bijzondere grafmonumenten!

De hunebedden op Møn

Wat is een hunebed?

Hunebedden zijn grafmonumenten die zijn opgebouwd uit grote zwerfkeien. Deze keien werden tijdens de laatste ijstijd door gletsjers vervoerd vanuit het noorden van Scandinavië naar het noorden van Europa. In Denemarken, maar ook in Nederland, werden de keien op elkaar gestapeld door de mensen van de Trechterbekercultuur. Deze cultuurgroep heet zo, omdat ze veel aardewerken potten maakten met een hals die de vorm had van een trechter. In Denemarken, en dus ook op Møn, werden de hunebedden gebouwd in de periode 4000 – 2800 v.Chr. De hunebedbouwers woonden zelf in een dorp nabij het hunebed en gaven met hun grote grafmonument aan dat dat hun territorium was.

Hoe gingen de mensen op Møn te werk?

De zwerfkeien werden vermoedelijk via horizontale boomstammen naar de desbetreffende locatie gerold. De hele gemeenschap werkte mee aan de opstapeling van de keien om zo een hunebed te vormen. Daarna werden de ruimtes tussen de grote keien opgevuld met kleine stenen en grond. Er werd een opening vrijgehouden, zodat men in en uit het hunebed kon lopen. Grote vlakke stenen werden op de grond geplaatst en dienden als vloer. In de bijna gesloten ruimte werden overledenen bijgezet in urnen of als volledig skelet. De graven werden na de bouw nog eeuwenlang gebruikt door de generaties daarna. Regelmatig kwamen de dorpelingen langs om offers te brengen.

Hunebed of grafheuvel?

De heuvels op Møn worden vaak verward met grafheuvels. Grafheuvels zijn ook te vinden op het eiland, maar die dateren uit de periode na het Neolithicum: de Bronstijd van 2800 – 500 v.Chr. Niet iedereen weet dat de hunebedden werden bedekt door een grote bult grond, zodat ze volledig werden omhuld. In de loop van de eeuwen is de heuvel meestal door erosie verdwenen, wat ook het geval is bij de Nederlandse hunebedden. De heuvels waarin een duidelijke opening zichtbaar is, zijn dus onderdeel van een hunebed en niet van een grafheuvel die volledig gesloten is. Ze werden gemaakt tijdens de bouw van het hunebed. Aan weerszijden van het hunebed werd aarde opgeworpen, zodat men op de heuvel kon staan en zo de bovenste stenen op het hunebed kon leggen als een soort dak. Dit is een theorie, maar het onderzoek naar heuvels van Klekkende Høj en Kong Asgers Høj ondersteunt dit idee. Naast deze hunebedden, aan de rand van de deels intacte heuvels, troffen archeologen grote keien aan. Ze verwachten dat de stenen ervoor zorgden dat de aarde op die manier op haar plaats bleef liggen.

Twee bijna intacte hunebedden

Op Møn zijn acht hunebedden te bezichtigen. Archeologen verwachten dat op Møn en het westelijk gelegen eilandje Bogø gezamenlijk ongeveer vierhonderd hunebedden hebben gestaan. In de loop van de tijd zijn de zwerfstenen hergebruikt om andere monumenten te bouwen of zijn de hunebedden uit elkaar gehaald omdat ze op akkerlanden lagen. Er bestaan verscheidene typen hunebedden die allen één gezamenlijke overeenkomst hebben: een centrale ruimte (de zogenaamde grafkamer) waarin de overledenen werden bijgezet. De meeste hunebedden op het eiland behoren tot het type ganggraf. Een ganggraf heeft aan weerszijden van de ingang een rij zwerfkeien. Hierdoor moest men door een gang lopen voordat ze in de grafkamer konden komen.

Twee bijzondere hunebedden, en tevens ganggraven, op het eiland zijn Klekkende Høj en Kong Asgers Høj. Ze liggen op enkele kilometers afstand van elkaar en wekken de indruk dat er geen jaar voorbij is gegaan sinds ze werden gebouwd door de mensen van de Trechterbekercultuur. Het bezichtigen van de hunebedden is gratis en als je door de gang naar de centrale grafkamer wilt, wordt aangeraden om een zaklamp mee te nemen.

Het dubbele hunebed Klekkende Høj

Klekkende Høj is de benaming voor twee (een zogenaamd dubbelgraf) ganggraven die zich naast elkaar bevinden. Dit type hunebed, met een lange ingang, is de meest voorkomende soort in Denemarken. Echter, twee ganggraven naast elkaar die samen onder een bult aarde waren verstopt is zeldzaam. Klekkende Høj is het enige dubbelgraf van het type ganggraf op het eiland en wordt beschouwd als de mooiste begraafplaats uit de Neolithische periode in Denemarken.

In 1797 werd het dubbelgraf archeologisch onderzocht en dit was één van de eerste wetenschappelijke opgravingen in heel Denemarken. De lange gangen van de hunebedden zijn elk acht meter lang en de grafkamers zijn elk negen meter lang. Het onderzoek toonde aan dat Klekkende Høj werd gebouwd in de periode 3300 – 3200 v.Chr. In de grafkamers werden resten aangetroffen van ruim honderd individuen die in een periode van enkele eeuwen in de hunebedden werden bijgezet. Als er geen ruimte meer was, dan werden de oudere urnen en bijgiften opzij geschoven of verwijderd om plaats te maken voor nieuwe overledenen. Hierdoor wordt het bepalen van de gebruiksduur van het dubbelgraf lastig, omdat de oudste restanten niet langer in de hunebedden liggen, maar daarbuiten.

In de periode 1987 – 2002 werd Klekkende Høj hersteld. Zo werden omgevallen keien teruggeplaatst en werd de heuvel gerestaureerd. De hunebedden kwamen er weer uit te zien zoals ze er duizenden jaren geleden, samen onder een heuvel, ook bij lagen. In 2010 werd het zuidelijke graf van binnen gereconstrueerd, volledig met een pop verkleed als steentijdsbewoner en replica’s van aardewerken urnen.

Het geplunderde Kong Asgers Høj

Drie kilometer ten noorden van Klekkende Høj ligt een ander ganggraf: Kong Asgers Høj uit 3300 – 3200 v.Chr. Het verhaal van Kong Asgers Høj begint in 1839, toen koopman Gustav Hage uit het dorp Stege op Møn in de heuvel ging graven. Mogelijk was hij op zoek naar artefacten die hij wilde verkopen. Hij maakte een opening in de heuvel en groef zich naar het hunebed. In het stenen graf vond hij enkele vuurstenen werktuigen, een stenen bijl en resten van een broos skelet. Al snel concludeerde Hage dat grafrovers het hunebed hadden gehaald. Zijn bevindingen gaf hij door aan het Nationaal Museum in Kopenhagen dat het hunebed in 1861 een beschermde status gaf.

In 1880 werd een landelijk register opgesteld dat open stond voor publiek, de zogenaamde ontdekkingen en monumenten-lijst (fund og fortids-minder). Op deze lijst kwam informatie te staan over oude monumenten. In verband met de matige informatie over Kong Asgers Høj werd het Nationaal Museum benaderd. Het museum startte verscheidene onderzoeken om de informatie over het hunebed zo volledig mogelijk aan te leveren.

Het onderzoek concludeerde dat het hunebed in dezelfde periode was gebouwd als het nabijgelegen Klekkende Høj. De lange gang die toegang biedt tot de grafkamer is 7,5 meter lang. De grafkamer zelf is tien meter lang en twee meter breed. De bijl, één van de weinige vondsten, bleek zeshonderd jaar na de bouw van het hunebed te zijn gemaakt. Dit wekt de indruk dat het hunebed na de bouw nog werd bezocht en misschien wel werd gebruikt.

Lees verder

• De eeuwenoude begraafplaats van Lindholm Høje (Denemarken)
• Eeuwenoude fresco’s in de Elmelunde kerk op Møn (Denemarken)