Kermis van alle tijden

Waar men ooit nog lol beleefde in de rupsbaan of 't spookhuis, stapt men nu steeds vaker in mega-hoge en supersnelle attracties waar de maag van omdraait. Door de jaren heen ontstond die steeds grotere vraag naar snellere en sensationelere kermisattracties. Goed voor een thrilling adrenaline-kick, maar de rol van ontspanning en gezelligheid verdween er mee naar de achtergrond. Toch zijn er nog genoeg tijdloze attracties overgebleven die de sfeer hoog houden. Een blik op de kermis van toen en nu.

Rupsbaan, nostalgie op de kermis

De rupsbaan of Rups is een nostalgische kermisattractie, oorspronkelijk in 1925 in New York ontworpen. In 1930 bereikte de rups ons land om in de jaren tachtig te zijn verdreven door snellere en sensationelere attracties. Hoe het werkt: Bij de rupsbaan rijdt een kring van karretjes met steeds hogere snelheid over een rail-traject met een golvend patroon. Bij een bepaalde snelheid komt er een groot zeil over de karretjes zodat het geheel oogt als een groene rups. Dit, in combinatie met de kracht waarmee men in zo'n karretje naar elkaar toe wordt getrokken, maakt dat deze Love Express of Amor Express erg geliefd was bij verliefde stellen die onder het zeil hun gang konden gaan. Soms omvatte de rupsbaan ook een kwast die door een medewerker werd uitgegooid over de attractie en er als het ware boven zweefde. Inzittenden van de rups konden vervolgens proberen de kwast te pakken. Als dit lukte was een tweede ritje de 'prijs'. Later volgden nieuwe typen rupsbaan zoals de Muziek Express en de Swing Bob waarbij je de indruk hebt in een bobslee over sneeuw te scheuren, maar het zeil wat de oorspronkelijke attractie nou juist zo interessant maakte, ontbrak steeds vaker.

Spookhuis, de angst tegemoet

Overbekend is het spookhuis: Een huis waarin monsters, geesten, spoken of andere griezelige verschijnselen aan de bezoeker worden vertoond met de bedoeling deze angst aan te jagen. Ze hebben angstaanjagende namen: Haunted Mansion, Ghost Castle, Sea Monsters, Thriller of Terror. De bekendste spookhuizen omvatten karretjes voor maximaal twee personen die met tussenpozen het spookhuis in worden gestuurd, hoewel er ook loopspookhuizen zijn. Zodra de medewerker van het spookhuis op de knop drukt rijdt het karretje over de rail door de spookachtige entree en verdwijnt voor circa twee minuten in een duisternis waar doodskisten met veel gekraak worden geopend, waar bloedige lijken hun opwachting maken en waarin draadjes over de route zijn gespannen die het idee van spinrag moeten nabootsen. Na elke bocht in het spookhuis volgt weer een nieuwe schrik door vele plotselinge geluidseffecten en de belichting van iets engs. Hoezeer men ook weet dat het flauwekul is, de meeste mensen zijn blij als het daglicht weer tevoorschijn komt.

Hully Gully, de draaiende schijf

Soms wordt de uit 1972 stammende en populaire Hully Gully beschouwd als de opvolger van de rupsbaan. Hully Gully is de naam van de gelijknamige dans, de Hully Gully-dans. Bij deze attractie is er een ronddraaiende schijf waar gondels op zijn gemonteerd. Zodra de schijf met gondels een bepaalde snelheid heeft bereikt wordt een zijde omhoog getild zodat de gondels schuin komen te staan. Hierdoor draai je niet enkel in de rondte maar maak je ook hoogteverschillen en hebt het gevoel alsof je uit de gondel wordt gesleurd.

Er bestaan Hully Gully's die ook achteruit rijden en er zijn attracties waarbij de bezoekers staan in plaats van zitten. Hully Gully's zijn in de jaren negentig voorbijgestreefd door snellere attracties met meer sensatie, hoewel enkele pretparken nog een Hully Gully in huis hebben.

Botsauto's, geen kermis kan zonder!

Botsen zonder schade, de kick van botsauto's. Wie heeft er niet eens in de botsauto's gezeten? In de botsautootjes is het de bedoeling om of rond te rijden en botsingen te voorkomen, of expres andere botsauto's te raken. Een botsauto heeft een elektrische motor, is gemaakt van polyester en heeft een rubberen band om schokken op te vangen. Meestal komt de stroom voor de botsauto via een geleider van een hoog gespannen metalen net waar spanning van 100 volt op staat. Omdat een rit in de botsauto's niet zonder kleerscheuren kon verlopen zijn er tegenwoordig veiligheidsgordels voor jongere kinderen aangebracht. De snelheid in botsauto's kan tot 16 km per uur oplopen.

Polyp of octopus, rond en rond en rond...

De polyp of octopus, ook wel Spin genoemd, is een met een spin of octopus gedecoreerde attractie met vijf of zes armen waar gondels aan bevestigd zijn. Ze draaien om de arm rond, gaan op en neer en de gehele attractie draait ook nog eens rond. Er zijn attracties waarbij de gondels behalve deze bewegingen ook nog eens om hun eigen as draaien, dit door de zwaarte- en centrifugaalkracht. Het idee stamt uit de begin jaren zeventig en werd een doorslaand succes. Een variant waarbij de gondels op de grond blijven heet de Calypso, een andere versie die meer op pretparken is te vinden heet de theekopjesattractie waarbij bezoekers in grote theekoppen langs elkaar ronddraaien op een platte schijf die 360 graden draait. Elke set van drie tot vier koppen staat daarnaast ook op een eigen draaiende schijf. Het principe van op minstens twee manieren tegelijkertijd ronddraaien heet 'spin 'n puke'.

Enterprise, gestoei met kracht

De enterprise vaart op G-krachten. Het is een grote ronde molen met rondom tientallen gondels voor een of twee personen. Je neemt plaats in een gondel en houdt je vast aan het traliewerk boven en naast je. De molen gaat vervolgens zeer snel draaien zodat de gondels negentig graden buigen. Daarna wordt het geheel door een arm opgetild tot deze over de kop gaat. Door de hoge snelheid worden bezoekers in de gondels geduwd en zijn er geen veiligheidsbeugels nodig. Een variant is de Round-up, een attractie waarbij de deelnemers in een grote kring staan in plaats van te zitten in losse gondels.

Breakdance, dansen op de kermis

De 'breakdance' waarvan de naam is afgeleid van de gelijknamige dansstijl, is een opvolger van de calypso en werd geïntroduceerd in 1985. Er bestaan vele typen Breakdance maar wat ze gemeen hebben is dat ze bestaan uit diverse ronddraaiende armen met aan elke arm zo'n vier karretjes voor twee personen. Deze karretjes draaien onafhankelijk van elkaar om hun as, daarnaast draait de gehele attractie, dus de bezoeker beleeft de sensatie van op hoge snelheid op drie manieren ronddraaien. De karretjes gaan in tegenstelling tot de polyp niet de lucht in.

De connectie met breakdance als dans is goed te zien aan de aankleding van de attractie: De vloer lijkt op een dansvloer, en de muziekkeus is hip-hop. Panelen zijn gedecoreerd met dansende en zingende mensen. Door de hoge snelheden en abrupte bewegingen die de attractie maakt is de kans op whiplash-letsel verhoogd.

Achtbaan, van kick naar kick

De simpelste achtbaan (roetsjbaan) is een baan in de vorm van het cijfer acht. Tegenwoordig bestaan achtbanen uit de meest ingewikkelde vormen. Een achtbaan is gemaakt van hout of staal met rails waarop een karretje of een serie aan elkaar gekoppelde karretjes met hoge snelheid over een parcours rijdt. De kick van de achtbaan is de zogeheten G-krachten die bij bezoekers adrenaline opwekt. Dit kan bezoekers zelfs verslaafd maken aan de attractie. Achtbanen stammen al uit de 19e eeuw en werden steeds verfijnder en veiliger. De moderne achtbaan is een Duits ontwerp dat in de vijftiger jaren tot stand kwam. In 1976 kwam de eerste achtbaan die over de kop ging en al snel volgden meer van dit type: de Loopingcoasters. De meer sensationele achtbanen zijn echter niet op kermissen te vinden, maar in pretparken wereldwijd. De achtbaan die op kermissen voorkomt is de 'wilde muis', met treintjes die uit slechts een wagon bestaan, bedoeld voor vier tot acht personen. Het traject is hier veel minder extreem en moet het hebben van bochten, korte afdalingen en veel op-en-neer werk.

Schommelschip, loskomen en zweven

Het misselijkmakende schommelschip is een bekende attractie waarbij de bezoeker in een groot piratenschip met meerdere bezoekers heen en weer schommelt. Op het hoogste punt krijgt de bezoeker het gevoel van de bank los te komen en even te zweven. Op dat moment wordt dit ook in de maag gevoeld. Er zijn ook Looping ships tegenwoordig, deze attracties schommelen door en maken de cirkel rond. Natuurlijk zit je dan volledig vastgebonden. Er bestaat daarnaast de Topspin, dat eveneens op het schommelschip lijkt maar uit twee tot drie rijen bestaat. De schommel wordt hierbij gedragen door twee armen die zijwaarts aan de attractie zitten en die met palen vast aan de grond staan. De schommel kan hierdoor op twee manieren volledig ronddraaien: De schommel om zijn as, en de gewone schommelbeweging gemaakt door de armen. Het effect in een topspin wordt versterkt doordat er soms fonteinen onder de schommel staan waarvan de sproeiers de deelnemers bijna raken. Een Frisbee ten slotte is een schommelschip dat nog veel hoger gaat en bijna recht op zijn kop kan staan. De schommel is hierbij vervangen door een schijf die volledig rondom draait. De inzittenden zitten op stoelen die naar binnen of buiten zijn gericht.

Reuzenrad, de blikvanger op de kermis

Een reuzenrad is een tientallen meters hoog rad waaraan gondels hangen. Het is absoluut de blikvanger van een kermis. De gondels zijn meestal geschikt voor vier tot zes personen en bestaan uit twee bankjes tegenover elkaar. Het reuzenrad draait langzaam om zijn as en stopt geregeld om passagiers in- en uit te laten stappen. Op deze wijze zijn er altijd enkele gondels die op het hoogste punt 'stil hangen' en een groots uitzicht over de omgeving genieten, tevens is dit de kick van het reuzenrad. De attractie is voor mensen met hoogtevrees beslist af te raden.

Draaimolen, kermisattractie van weleer

Draaimolens behoren tot de alleroudste kermisattracties. Er zijn vele typen draaimolens, onder de nostalgische behoren de paardenmolen en de gewone carrousel. Door de veelal lagere snelheid zijn draaimolens vooral populair onder kleine kinderen. Draaimolens bestaan uit een overkapt, ronddraaiend plateau waar diverse toestellen op zijn opgesteld. Op deze objecten kunnen de kinderen dan zitten. Dit zijn bijvoorbeeld een brandweerwagentje, bus, koets, fiets, politieauto of een paard. Soms heeft een draaimolen nog een extra etage. Is het een draaimolen waarbij de toestellen in de lucht 'vliegen' of 'hangen', dus ook met hoogteverschillen werkt, dan wordt dit een luchtballonnencarrousel genoemd. Denk aan de vliegende olifanten, vliegende schepen of raketten.

Zweefmolen, tijdloosheid op de kermis

Een zweefmolen is een type draaimolen. Behalve op kermissen zijn ze ook te vinden in attractieparken en in speeltuinen. Er is een draaischijf in het midden met een 'plafond'. Aan dit plafond zijn losse stoeltjes met kettingen bevestigd. Als de molen gaat draaien bewegen de stoeltjes steeds verder uitwaaierend naar buiten. De tijdloze zweefmolen is geliefd bij jonge kinderen maar ook volwassenen maken de rit, immers, astronauten worden met nog veel hogere snelheden rondgeslingerd in zweefmolen-achtige constructies om hun weerstand tegen G-krachten te oefenen.

Gravitron, met z'n allen in de centrifuge

Het concept van de centrifuge-achtige gravitron werd bedacht in 1983 en werd al snel een succes op kermissen om in het eind van de jaren negentig uit het beeld te verdwijnen. De gravitron bestaat uit een grote kom waar de bezoekers in plaats nemen. Door deze snelle rotatie ontstaat er een centrifugale kracht: Je wordt als het ware aan de wand 'vastgekleefd', hoewel je je theoretisch vrij kunt bewegen. Om die reden zijn beugels en riemen dan ook niet nodig, soms zijn er wel speciale steunen aangebracht. De sfeer van de gravitron is meestal futuristisch en op de ruimte gebaseerd.

Cake walk, test je evenwicht!

De Cake walk (Crooked house of Funhouse in Amerika) is een huis waar bezoekers lopend een traject moeten afleggen, een zogenaamde walk-through. Dit gaat echter niet zomaar: De Cake walk bevat zeer snelle lopende banden, bewegende trappen, bruggen en trillende vloeren en de bezoeker moet zich staande zien te houden door het evenwicht te bewaren en de juiste keuzes op het juiste moment te nemen. De attractie stamt vooral uit de jaren 50 tot 80 en was toen een populaire 'hangplek' voor jongeren. Rond de eeuwwisseling werd het meer gethematiseerd gebracht, zoals in jungle-, circus- of botenstijl. Een andere bekende naam voor deze attractie is Luna Park.

"I'm feeling sick and I wanna stop
Spinning!
So won't you let me get off this thing?" ~ Abba (Get on the carousel)