Hanga Roa op Paaseiland, Chili: meer dan moai en ahu

Paaseiland is een naam waarbij iedereen meteen denkt aan mysterieuze stenen beelden en hoofden. Dit eiland ter grootte van Texel, midden in de Stille Oceaan, heeft er ruim 800 van. Er is slechts één stadje met ongeveer 6000 inwoners: Hanga Roa. Alle bezoekers komen voor de beelden, dus de meeste bezienswaardigheden liggen buiten het stadje, maar Hanga Roa is de verplichte uitvalsbasis met alle hotels, restaurants en andere voorzieningen zoals pinautomaten en souvenirwinkels. Wie naar Paaseiland komt, kan dus niet om Hanga Roa heen.

• Achtergrondinformatie over Hanga Roa
• Bezienswaardigheden in Hanga Roa: meer dan beelden
• Voorzieningen op Paaseiland, Chili

Achtergrondinformatie over Hanga Roa

De naam Hanga Roa betekent wijde baai. Dat is een grootse naam; de baai is vooral wijd voor Paaseilandbegrippen. Hanga Roa heeft twee hoofdstraten. Atamu Tekena is de doorgaande weg vanuit het vliegveld door het centrum en Te Pito O Te Henua loopt hier dwars op tussen de zee en de kerk. Hier vind je vrijwel alle winkels en restaurants van het eiland; accommodatie is ook in andere straatjes te vinden.

In vroeger tijden woonden de inwoners verspreid over het eiland: vandaar ook dat de maoi verspreid over het eiland te vinden zijn, want die waakten over de dorpjes. Vandaar ook dat de beelden niet uitkijken over de zee, maar juist inwaarts gericht staan, enkele foutjes daargelaten. Hoewel veel verhalen gaan dat de eilanders zichzelf schade toebrachten door alle bomen te kappen, is dat lang niet zeker. Feit is dat Britse bezoekers in 1774 een verzwakte bevolking aantroffen. Sommige theorieën wijzen op de Europese bezoekers als mogelijke aanleiding voor de neergang, omdat ze mogelijk extra competitie tussen de stammen veroorzaakten, wat uiteindelijk leidde tot oorlog en het neerhalen van de beelden.

In het midden van de negentiende eeuw kwam er meer onheil van buiten: slavenrazzia's. Veel lokale mannen werden meegenomen door Peruanen om op het land te werken. Velen overleefden de reis niet en zij die uiteindelijk terugkeerden na een internationale rel, brachten westerse ziekten zoals de pokken mee. Zo overleden veel van de oorspronkelijke bewoners, onder meer de laatste mensen die het mysterieuze Rongo Rongo-schrift konden lezen. In 1877 woonden er nog maar 111 mensen op het hele eiland. Christelijke missionarissen luidden de noodklok. Hoewel zo veel oude voorwerpen bewaard zijn gebleven, maakten de missionarissen een einde aan lokale gebruiken, zoals de vogelmancompetitie.

Paaseiland werd in 1888 door Chili geannexeerd. De lokale koning Atamu Tekena tekende het Spaanstalige document, waarschijnlijk zonder volledig te beseffen wat het betekende door de losse vertaling naar Rapanui. Tot op de dag van vandaag heerst er daarom ontevredenheid onder de lokale Rapanui over de bemoeienis van de Chilenen. Tot 1903 gebeurde er eigenlijk vrij weinig met het eiland: toen werd het hele eiland geleased aan een schapenbedrijf, Williamson Balfour & Co. Zo werd het hele eiland een grote schapenweide met zo'n 70.000 schapen. Dit is het moment dat alle inwoners naar Hanga Roa verhuizen, gedwongen door Williamson Balfour. Hekken om het plaatsje moesten voorkomen dat de eilanders schapen stalen, alsof zij de schapen waarvan voorkomen moest worden dat ze wegliepen! Stenen van de ahu's werden gebruikt om muurtjes te bouwen, net als in Schotland, dus de schade aan de archeologische plaatsen was enorm. Deze situatie duurde voort tot 1953, waarna Chili zelf het bestuur overnam. Pas in 1966 kregen de Rapanui het Chileens staatsburgerschap. Nu genieten de eilanders verschillende voordeeltjes, zoals geen inkomstenbelasting, gratis gezondheidszorg, gratis onderwijs en subsidies voor benzine en vliegtickets. In 1995 werd het Rapanui Nationaal Park (40% van het eiland) een Unesco Werelderfgoed. De Chileense regering stuurt de artsen en politieagenten. De gouverneur en de burgemeester zijn gekozen door de bevolking en dus Rapanui.

Bezienswaardigheden in Hanga Roa: meer dan beelden

De toeristen komen voor de beelden en die staan buiten het stadje, met uitzondering van Ahu Tahai. Toch zijn er wat meer aardige dingen om te zien.

Kerk

Aan het einde van Te Pito O Te Henua staat een wit gebouw dat je niet direct als kerk zou herkennen. Het is een katholieke kerk met mis op zaterdagavond en twee maal op zondagochtend. Bezoekers zijn welkom. Wat de kerk speciaal maakt is de mix van christelijke en Paaseilandmotieven. In de kerk hangt lokaal houtsnijwerk, Paaseilandstijl. Buiten zijn de graven van enkele missionarissen, zoals Eugenio Eyraud, de allereerste missionaris die in 1864 aankwam, en Pater Sebastian Englert, een Duitse priester die 34 jaar op Paaseiland heeft gewoond en door zijn kennis van de lokale taal veel heeft bijgedragen aan het behoud van de oude, mondeling overgeleverde verhalen.

Pea strand en visserswerf
In de baai van Hanga Roa liggen de lokale vissersboten voor anker, staan twee moai opgesteld en is er mogelijkheid om te zwemmen. Kijk niet vreemd op als je hierbij door een fikse schildpad wordt begeleid! Zwemlessen worden hier gegeven aan de lokale kinderen, aan de linkerkant van het restaurant. Aan de werf vind je ook twee duikwinkels waar je een tour kan boeken naar wat lokale duiksites. De vissers gaan al vroeg op pad, dus sta niet te laat op als je hen wilt zien. In de avond komen er vaak surfers.

Hanga Piko

De "kleine baai" heeft nog wat meer vissersboten en de haven van het eiland. Hier kunnen schepen aanleggen, al is het water maar vier meter diep. Wat dus vaker gebeurt, is dat een schip verderop voor anker gaat en de lading wordt overgeladen op kleinere boten die de waar aan wal brengen. Eenzelfde procedure is nodig voor cruiseschepen. Hoewel dit niet bijzonder handig is, is het maken van een grotere haven lastig, niet alleen vanwege het geld, maar ook vanwege het feit dat vrijwel elke geschikte plek op het eiland een archeologische vindplaats is. In Hanga Piko kun je ook mensen zien kanoën, een populaire sport op het eiland.
Hanga Vare Vare en de begraafplaats
Iets buiten het centrum ligt een groot grasveld. Hier vinden de lokale feesten plaats, zoals Nieuwjaar en Tapati, het grote, jaarlijkse festival. De beelden hier zijn modern.

De begraafplaats ligt nog weer verderop en is al bijna 100 jaar in gebruik. Je bent vrij om naar binnen te gaan en de typische Paaseilandmix van motieven te zien. Het rode kruis dat in het midden staat, is gehakt uit een oude pukao (hoofdtooi/hoed). Bedenk wel dat deze plek nog steeds in gebruik is als laatste rustplaats. Respect is gepast.

Het vliegveld Mataveri

Vrijwel iedere bezoeker zal het vliegveld zien, het is de manier waarop iedereen binnenkomt. Het is op het eerste oog weinig bijzonder, maar het is toch een interessante plek om meer over te weten. Het allereerste vliegtuig landde hier in 1951 na een 19 uur durende vlucht vanuit het vasteland van Chili. In 1966 werd de landingsbaan geasfalteerd, niet voor de eilanders of de bezoekers, maar voor de Amerikanen. Zij gebruikten Paaseiland als spionagestation om Russische zeebewegingen en communicatie in de gaten te houden. President Salvador Allende bonjourde de 100 aanwezige Amerikanen van het eiland in 1970: als socialist zag hij meer heil in nauwe banden met de USSR. Toen was Mataveri echter al sinds 1967 geopend voor commerciële vluchten. Een vlucht vanuit Santiago duurde toen nog 9 uur. Inmiddels doen de moderne Boeings er nog 5 uur over. Mataveri is het meest afgelegen vliegveld ter wereld, ruim 2600 kilometer van het dichtstbijzijnde vliegveld in Frans-Polynesië.
Wie een fiets of auto huurt en langs het vliegveld rijdt, zal het ongetwijfeld opvallen dat de landingsbaan wel erg lang is voor zo'n klein eiland. Dit komt door, jawel, de Amerikanen. We zijn in het jaar 1985 en inmiddels is de Koude Oorlog wat bekoeld (of eigenlijk verwarmd). De relatie met de VS is verbeterd. NASA wilde missies gaan lanceren vanuit Vandenberg in Zuid-Californië naast de gebruikelijke locatie Cape Canaveral in Florida. Vanuit die nieuwe locatie was Paaseiland de perfecte plek voor een eventuele noodlanding. Pinochet keurde het plan goed om de baan te verlengen tot de vereiste 3300 meter, al hadden de eilanders zelf niets in te brengen. Nauwelijks was het project voltooid of de NASA blies de verhuisplannen af, na het tragische ongeval met de Challenger. Paaseiland is dus nooit voor een space shuttle gebruikt, maar het helpt nu zeker in de verdere ontwikkeling van het eiland als toeristische bestemming. De Concorde landde hier in de jaren 90 wel geregeld als onderdeel van de speciale Rond-de-Wereld-chartervluchten.

Een mooi verhaal over het vliegveld komt uit begin jaren 90. De stroom op het hele eiland was uitgevallen en de noodgenerator van het vliegveld liet het ook afweten. Er was al een vlucht onderweg vanuit Santiago en deze kon niet meer terugkeren vanwege brandstofgebrek. Wat nu? Uitwijkmogelijkheden waren er toen (en ook nu!) niet. Een creatieve ziel bedacht een gedurfd plan. Via lokale cb-radio's (bakkies) werd iedereen met een brommer of auto opgeroepen om naar het vliegveld te komen en zo de landingsbaan te verlichten. Het vliegtuig landde veilig, al werden de Chileense autoriteiten bepaald niet vrolijk toen ze over de gebeurtenissen hoorden. Wel een mooi staaltje samenwerking voor een eiland dat destijds misschien 2500 zielen had.

Aan de kop van het vliegveld is het overigens ook mooi om een inkomend vliegtuig te spotten. De weg loopt vlak langs de baan en vliegtuigen zijn op dat punt op nog maar 20 meter hoogte. Vliegtijden zijn makkelijk op te vragen bij je hotel, maar je moet wek goed timen: er zijn maar een of twee vluchten per dag.

Ahu Tahai
Vanuit Hanga Roa gezien achter de begraafplaats, staan de eerste echte moai opgesteld. Eigenlijk zijn dit drie losse sites bij elkaar: Ahu Vai Uri, Ahu Tahai en Ahu Ho Te Riku. Dit is de ideale plek om foto's te maken bij zonsondergang.

Een ahu is een ceremonieel platform waarop de moai staat opgesteld. Eentje, Ahu Ko Te Riku, heeft een hoed en replica-ogen. Dit geeft een idee hoe de moai er vroeger uitzagen. Hier zie je ook kippenhuizen: stenen in een ronde opgestapeld om de kippen 's nachts in te houden zodat ze niet gestolen werden. De ronde werd bovenop bedekt en de ingang dichtgemaakt, zodat deze niet te vinden was. Er is ook een boothuis of hare paenga. Dit zijn stenen in een ovaal, vandaar de term boothuis. In de gaten in de stenen werden takken geplaatst, steeds groter naar het midden toe, die bovenaan aan elkaar werden vastgebonden. Hier sliepen de hogergeplaatste personen van het dorp. De anderen sliepen in eenvoudigere boothuizen, zonder dit soort fundering, of in grotten.

Het museum

Wie Ahu Tahai uitloopt en het zandpad volgt, komt weer op een verharde weg uit. Volg deze omhoog en je passeert het museum van Paaseiland. Nu zijn de belangrijkste bezienswaardigheden van het eiland buiten, toch is de moeite waard naar binnen te gaan. De entree is niet inbegrepen bij het kaartje voor het Nationale Park, dus je betaalt hier US$2. Idealiter bezoek je het museum aan het begin van de trip, voordat je al teveel moai hebt gezien. Het museum is open op dinsdag tot vrijdag van 9:30-17:30 uur, zaterdag en zondag van 9:30-12:30 uur.
Het museum is opgericht door Pater Sebatiaan Englert, de priester wiens graf bij de kerk te vinden is. Sinds 1989 bevindt het museum zich op de huidige locatie. De belangrijkste objecten zijn:

Een moai-oog
Dit oog werd gevonden bij Anakena tijdens de restauratie van Ahu Nau Nau en is gemaakt van wit koraal. De pupil is van hetzelfde materiaal als de pukao (hoeden). Dit is een van de weinige ogen die zijn gevonden, dus er is niet veel over bekend. Mogelijk hadden de moai normaal geen ogen en werden deze alleen tijdens ceremonies erin gelegd.

Rongo Rongo-tabletten
Het mysterieuze schrift van Paaseiland is (nog) niet ontcijferd. De kans dat dit ooit gaat gebeuren is klein, omdat er geen dubbele tekst is, dus eenzelfde tekst in verschillende talen. Dit is zoals de Egyptische hiërogliefen ooit ontcijferd zijn met de Steen van Rosetta. Zonder een dergelijk hulpmiddel is het compleet gissen wat er staat. De tabletten van het museum zijn allemaal replica's. Er bestaan nog maar 26 originele tabletten in de hele wereld en die zijn allemaal ooit meegenomen door westerse ontdekkers. De dichtstbijzijnde originelen bevinden zich in het Natuurlijk Historisch museum in Santiago. De tabletten zijn ovaal en het schrift is mogelijk pas ontstaan na het eerste contact met het geschreven woord via de Spanjaarden. De leesrichting is bijzonder: van links naar rechts ... en dan van rechts naar links. Je moest dus het tablet telkens draaien terwijl je las.

Kaart van de Pacifische Oceaan
Deze kaart laat zien hoe de Polynesische volkeren zich verspreiden over al die eilanden.

Beeldhouwinstrumenten
Alle beelden op Paaseiland zijn met stenen instrumenten uitgehouwen, voornamelijk van basalt. Lavaglas werkt gebruikt voor de details van het gezicht. Tot de komst van Europese ontdekkers bestonden er geen metalen voorwerpen op het eiland.

Vrouwelijk moai
Alle moai op het eiland zijn waarschijnlijk stamhoofden en de opvolging ging via de mannelijke lijn. Toch hebben sommige vrouwelijke kenmerken, zoals borsten of vagina's. Deze vrouwelijke moai werd gevonden door Thor Heyerdahl (bekend van de Kon Tiki) in 1956 en meegenomen naar Oslo. In 1988 werd het hoofd ook gevonden en is de romp teruggegeven aan Paaseiland.

Voorzieningen op Paaseiland, Chili

Op een klein eiland als Paaseiland, op 5 uur vliegen van het vasteland, is niet alles aanwezig. Zo ontbreekt er in Hanga Roa een grote supermarkt of een bioscoop. Toch zijn veel voorzieningen wel aanwezig, al maakt de kleinschaligheid het allemaal schattig, niet per se praktisch. Genoemde bedragen zijn van januari 2017.

Gezondheid

Er is één apotheek op het eiland, een filiaal van Cruz Verde, centraal gelegen tegenover de markt aan Atamu Tekena. Je kunt hier voor vrijwel alles terecht wat je verwacht bij een apotheek/drogist en de openingstijden zijn gelukkig ruim. Tampons waren er eind 2016 niet te verkrijgen, iets dat in heel Chili overigens een probleem leek te zijn. Maar er is meer dan voldoende aan zonnebrand, paracetamol, hoestdrank, etc. Het is uiteraard wel duurder dan op het vasteland, dus neem vooral spullen mee vanuit Chili.

Het ziekenhuis bevindt zich iets buiten het centrumpje, achter de kerk. Het is in 2012 volledig herbouwd door de Chileense overheid. De eilanders hebben recht op gratis gezondheidszorg, maar als buitenlander heb je dergelijke privileges niet. Aan een Europees verzekeringspasje hebben ze hier niets, je zult simpelweg moeten betalen. Ze behandelen je eerst voordat je de rekening krijgt, iets wat in sommige Aziatische landen nog wel eens anders wil zijn.

Het ziekenhuis op Paaseiland is prima voorzien om met eenvoudige problemen om te gaan en de hygiëne is goed op orde. Assistenten spreken mogelijk alleen Spaans, maar de artsen kunnen Engels. De prijzen van behandelingen zijn lager dan in Nederland. Mocht je echt een serieus medisch probleem hebben, dan zijn de faciliteiten mogelijk wel onvoldoende. Het wordt om die reden aangeraden een goede verzekering af te sluiten met een hoog bedrag voor repatriëring, voor het geval je teruggevlogen moet worden naar Santiago.

Winkels

Aan souvenirwinkels geen gebrek op dit eiland! Bij de bezienswaardigheden zijn ook souvenirs te koop, al valt het heel erg mee met de aantallen stalletjes. In Hanga Roa kun je echter voor elke smaak en portemonnee Paaseilandsouvenirs inslaan. Behalve natuurlijk kleine en grote moai (beelden) in steen of hout, zijn er t-shirts, onderzetters, pennen, houtsnijwerk, etc. De kwaliteit is over het algemeen goed: iets invliegen vanuit China kost hier natuurlijk te veel. Naast het geijkte thema met de beelden, zijn er ook souvenirs met de vogelmancultus en de Rongo Rongo-tabletten (het nog niet ontcijferde oude schrift). Deze schreeuwen iets minder Paaseiland dan een stenen moai met hoed en zelfs ahu. In de hoofdstraten zijn vele kleine souvenirwinkeltjes te vinden, gerund door lokale mensen, vaak met producten die ze zelf gemaakt hebben. Bij de centrale markt kun je ook terecht, maar de grootste concentratie souvenirs is in het speciale marktgebouw naast de kerk. Duizelingwekkend veel keus! Opvallend lastig te vinden zijn ansichtkaarten, misschien omdat er in deze digitale tijden steeds minder verstuurd worden?

Aan Atamu Tekena zijn meerdere supermarkten te vinden. Eigenlijk is dat een te groot woord voor deze kleine zaakjes waar basale levensmiddelen verkocht worden. Verwacht niet dat je hier veel keus zal hebben, een gemiddelde AH To Go is beter voorzien. Een van de grootste zit links van de Cruz Verde, dus daar heb je de meeste keus. Er is ook een gespecialiseerde drankenhandel die dan weer verbazingwekkend goed voorzien is in alcoholische versnaperingen. De dag begint op Paaseiland pas tegen half 10 of 10 uur, dus verwacht niet dat je al vroeg kan gaan shoppen.

Tussen de Cruz Verde en de autoverhuurders staan vrijwel de hele dag lokale boeren opgesteld met hun waren, zoals verse ananas of bananen. De kwaliteit van hun producten is vele malen beter dan in de buurtsupertjes, dus koop daar je fruit. Ze snijden het voor je.

Verhuurbedrijven

De economie draait op toerisme, dus verschillende bedrijven verhuren fietsen of auto's aan toeristen. Voor fietsverhuur kun je aan de hele hoofdstraat terecht, kijk gewoon waar je fietsen buiten ziet staan. Reken op ca. 10.000 peso per 24 uur. Als borg vragen ze je paspoort of een bedrag aan peso/dollars/euro's.

Autoverhuur kan bij Oceanic en Insular, de twee grootste verhuurders op het eiland. Ze zitten vlak naast elkaar aan Atamu Tekena. Er zijn ook nog andere, kleinere verhuurders verspreid over het centrum. Geen enkele kan je een verzekering aanbieden, want de auto's op Paaseiland zijn onverzekerbaar. Als je sommige van de lokale barrels ziet, begrijp je waarom. Er rijden zelfs auto's rond zonder deur! Toch hoeft dit je er niet van te weerhouden om een auto te huren: het geeft je alle vrijheid om zelf het eiland te ontdekken. Echt hard rijden gebeurt hier niet en de locals hebben alle tijd van de wereld, dus het verkeer is rustig. Reken op 45.000-80.000 per auto per dag, afhankelijk van de grootte. Tanken kan bij het enige tankstation op het eiland, aan de straat parallel aan de landingsbaan.

Post en politie
Het postkantoor zit naast de brandweer aan Te Pito O Te Henua. Op het postkantoor kun je postzegels kopen om kaarten te versturen naar huis. Houd er rekening mee dat ze er best een maand over kunnen doen. Je kunt hier ook gratis je paspoort stempelen met een Paaseilandstempel (kost 1000 peso op de markt!) en de brieven bekijken die aan de paashaas worden geschreven.

De politie houdt kantoor achter het vliegveld. Hier is ook de gevangenis van Paaseiland, die je zelfs kunt bezichtigen. De gevangenen brengen hun dagen door met het maken van souvenirs, dus hier heb je de laagste prijzen. De gevangenis heeft als bijnaam "de universiteit". Op het eiland zijn wel basisscholen en een middelbare school, maar is er verder geen onderwijs, dus wie plotseling lange tijd weg is, is waarschijnlijk aan het "studeren". De ca. 35 politieagenten op Paaseiland zijn Chilenen, dus geen native Rapa Nui. Net als elders in Chili zijn ze bereid je te helpen en houden ze hun reputatie hoog door te allen tijde onomkoopbaar te zijn. Probeer dus vooral niet de agenten iets toe te schuiven als ze je aanhouden; je zou zomaar eens mogen gaan "studeren". Criminaliteit is er eigenlijk niet op dit kleine eiland, iedereen kent elkaar hier, dus de kans dat je de politie nodig hebt, is minimaal.

Geld

Er zijn twee banken op Paaseiland: Banco Estado en Banco Santander. Banco Estado ligt tussen de zee en Atamu Tekena, achter het kantoor van de toeristeninformatie. Banco Santander ligt aan de kuststraat. Beide hebben twee of drie pinautomaten die in theorie 24 uur per dag te gebruiken zijn. Omdat Paaseiland zo ver van het vasteland ligt, komt het nogal eens voor dat de pinautomaten leeg zijn of een storing hebben. De filialen hebben beperkte openingstijden, van 8:00-13:00 uur op doordeweekse dagen, dus daar heb je als bezoeker niet zoveel aan. Je kunt beter contanten meebrengen vanuit Chili en op het eiland zoveel mogelijk met pinpas of creditcard betalen. Dit kan heel eenvoudig bij de meeste souvenirwinkels, restaurants en verhuurbedrijven. Kaartjes voor het nationale park zijn alleen cash te betalen: per 1 januari 2017 was dit 40.000 peso per persoon.

Net als elders in Chili, rekenen veel banken een toeslag per pintransactie met een buitenlandse kaart. Banco Estado vraagt in Hanga Roa 4000 peso. De restrictie van 150.000 of 200.000 peso's per transactie die elders in Chili geldt, is dan niet van toepassing. Op andere plekken in Chili eist Banco Estado soms wel 8000 peso, dus op Paaseiland ligt het wat lager. Banco Santander daarentegen rekent geen extra transactiekosten voor pinnen met een Rabobank Wereldpas, net als elders in Chili. Mogelijk zijn er wel kosten als je een andere bank hebt in Nederland.

Internet

Een wereld met overal wifi, die heb je achter je gelaten toen je in het vliegtuig naar Paaseiland stapte. Als een restaurant al wifi aanbiedt, is de verbinding uitzonderlijk traag. Verwacht dat je gerust twintig keer moet proberen om verbinding te maken en dat je dan twee minuten moet wachten voordat één pagina is geladen. Zo is het echt, dit is op geen enkele manier overdreven. Toeristeninfo Sernatur heeft ook wifi, waardoor je geregeld toeristen kunt spotten die buiten de openingstijden op het stoepje zitten met hun telefoon of laptop. Wil je een beetje fatsoenlijk op internet, moet je naar een internetcafé: ja, ze bestaan nog op Paaseiland. Op Atamu Tekena zit een internetcafé naast de Oceanic autohuur. Als de computers bezet zijn, kun je hier ook met je eigen apparaat op de wifi. In het mini-winkelcentrumpje waar restaurant Krava zit, is er ook een. Nummer 3 is Omotohi, aan Te Pito O Te Henua. Op Paaseiland ben je in een ideale omgeving om helemaal "off the grid" te gaan en je eens niet bezig te houden met de rest van de wereld: dat is veel beter dan je te ergeren aan ultratrage wifi of 1000 peso neer moeten tellen voor een half uurtje online zijn. In deze unieke omgeving, waar je waarschijnlijk eens in je leven komt, wil je toch geen tijd verspillen aan onzinfilmpjes of overbodige berichtjes?