Scherpenheuvel: een eeuwenoud katholiek bedevaartsoord

Scherpenheuvel is een Belgisch stadje in Vlaams-Brabant. Scherpenheuvel is niet groot, en maakt administratief deel uit van de gemeente Scherpenheuvel-Zichem. De stad ligt op de oude steenweg tussen Diest en Aarschot en is vooral bekend als bedevaartsoord bij katholieke christenen.

Geschiedenis

Volgens de legende ontstond Scherpenheuvel op een plek op een heuvel tussen Zichem en Diest, waar zich een bijzondere eik bevond. De eik had de vorm van een kruisbeeld. Omdat dit voor de toen streng gelovige katholieken in de Zuidelijke Nederlanden een soort teken van God moet geweest zijn, werd er een Mariabeeld bevestigd aan de oude eik. Dit beeld zou stammen uit het jaar 1587. Steeds meer mensen kwamen nu bidden voor het Mariabeeld aan de eik. Waarschijnlijk werd dit al eeuwen als een sacrale plek vereerd, maar de vroegste betrouwbare bronnen waarin de naam Scherpenheuvel voorkomt zijn van het begin van 17e eeuw. Om tegemoet te komen aan de vele mensen die er kwamen bidden, besloten de lokale bewoners een kapel op te richten op deze plek, gewijd aan Maria. In 1609 werd gestart met de bouw van de huidige basiliek-kerk, die in 1627 afgewerkt was, naar het ontwerp van Wenceslas Cobergher.

De bouw van de kerk werd gesteund door de lokale aartshertog. Die zag in de bouw van de kerk een kans om een belangrijk monument op te richten om het zegevieren van het katholicisme over de protestanten te bevestigen. De bouw van de kerk startte kort na het aflopen van de bloederige godsdienstoorlogen die de Nederlanden de eeuw voordien in de ban hielden. De protestanten wonnen de godsdienststrijd in het noorden – ca. het huidige Nederland –, maar moesten het onderspit delven in het zuiden (ca. het huidige België).

Bedevaartsoord

Steeds meer mensen bleven komen naar deze plek om er te bidden tot Maria. Stilaan werd Scherpenheuvel, dat ondertussen een stad was geworden, zo een van de belangrijkste bedevaartsoorden in de streek. Vanaf 1922 werd de kerk officieel een basiliek. De paus erkent sommige kerken omwille van uiteenlopende redenen als “basiliek”. Een basiliek is dus een gewone kerk, die voor het Vaticaan wel een bijzondere rol gespeeld heeft in de geschiedenis. Een kerk kan ook een basiliek worden omdat er veel bedevaarders naar de kerk komen. De vele bedevaarders die naar Scherpenheuvel komen zijn de reden dat het Vaticaan deze kerk de eretitel basiliek heeft gegeven.

Voor de bedevaarders is het de gewoonte om vanuit hun thuisstad te voet naar het bedevaartsoord te trekken. Vroeger meer dan nu, trekken grote groepen ouderen, zieken, maar ook katholiek geïnspireerde jeugdbewegingen en sportverenigingen te voet en in groep naar de basiliek. Die lijdensweg moet de mensen duidelijk maken dat materieel bezit niet het hoogste goed is in de wereld, maar wel de spirituele beleving van het katholicisme. Vanuit heel Vlaanderen en Wallonië vertrokken en vertrekken groepen te voet richting Scherpenheuvel.

Daar aangekomen is het de gewoonte dat de deelnemers aan de afmattende tocht een kaars branden voor Maria en bidden. De meeste bedevaarders stappen 's nachts in groep vanaf hun woonplaats tot Scherpenheuvel, en dat van wel 80 kilometer afstand. Ze wandelen 's nachts om dan 's morgens vroeg aan te komen: het ideale moment om in de basiliek de eucharistie bij te wonen.

Gelovigen kunnen ook (religieuze) voorwerpen, huisdieren of hun auto laten zegenen door de priester in Scherpenheuvel. De gelovigen vereren in Scherpenheuvel een oud, houten beeldje van de Maagd Maria. Naar verluidt is dit nog steeds hetzelfde houten beeld dat aan de oude eik bovenop de heuvel hing, en zo de bedevaarten naar Scherpenheuvel startte. Daarna gaan de groepen richting cafés en restaurants rondom de basiliek om hun goede aankomst te vieren met lekker eten en drinken. De terugweg gebeurde vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw meestal niet meer te voet, maar wel met de wagen of een speciaal ingelegde bus.

Toerisme en omgeving

Dankzij dit verleden als bedevaartsoord zijn in de stad vele verschillende restaurants met lekker eten te vinden. Hier vind je vele lokale specialiteiten aan democratische prijzen.

Eén maal per jaar vindt in Scherpenheuvel ook een stukje traditionele folklore plaats: de Kaarskensprocessie. Jaarlijks vindt die processie plaats op de eerste zondag na Allerheiligen, de processie start die dag om 15u. Het beeldje van Onze-Lieve-Vrouw wordt dan meegedragen in een rondgang rond de basiliek, en wordt mee in de kerk gebracht voor de eucharistieviering.

De basiliek staat boven op een relatief steile heuvel (“scherpen” heuvel) in het midden van de stad. De rest van de stad werd daar in de loop der eeuwen omheen gebouwd: hotels, restaurants, souvenirwinkels en huizen.

Op de website van de Scherpenheuvel-Zichem vind je meer informatie over de streek, de bereikbaarheid en enkele wandelroutes. Meer informatie over de religieuze activiteiten in Scherpenheuvel vind je op scherpenheuvel.be.