Vliegschaamte en het compenseren van de CO2-uitstoot

Vliegschaamte, in 2018 is het als officieel woord opgenomen in de Dikke van Dale. Vliegschaamte beschrijft de “schaamte die iemand ervaart als hij of zij gebruikmaakt van een vliegtuig terwijl er minder milieubelastende alternatieven zijn om zich te verplaatsen”. We worden ons er steeds meer van bewust dat onze eigen keuzes van invloed zijn op het klimaat. Toch vliegen we anno 2019 steeds meer. Volgens een publicatie van het CBS is het aantal vliegvakanties gestegen van bijna 2 miljoen per jaar in 1990, tot ruim 7 miljoen in 2017. Het lijkt er bovendien op dat dit aantal in de toekomst alleen maar toe zal gaan nemen. Reisorganisaties, zeker de organisaties met een groen imago, hebben iets bedacht op dit gevoel van vliegschaamte. Bij het boeken van een reis beloven deze organisaties namelijk om jouw CO2-uitstoot te compenseren. Maar hoe zit dat eigenlijk? En wat kun je zelf doen als je een vliegticket boekt maar jouw CO2-uitstoot niet automatisch wordt gecompenseerd?

Wat kost het om CO2-uitstoot van een reis te compenseren?

Volgens reisbrancheorganisatie ANVR kost het slechts €5,- tot een paar tientjes per reis om de CO2-uitstoot te compenseren. Met dit geld worden klimaatprojecten ondersteund die onder andere als doel hebben om CO2-uitstoot te verminderen. De CO2-uitstoot die afkomstig is het vliegtuig waarmee je reist, wordt dus elders in de wereld gecompenseerd door middel van een klimaatproject. Klinkt eenvoudig en betaalbaar.

Ondanks dit lage bedrag is gebleken dat slechts een heel klein percentage van de reizigers vrijwillig compenseert voor hun CO2-uitstoot. In 2016 was dat bij KLM namelijk slechts 1 op de 800 passagiers. Dit aantal neemt wel toe. In 2017 geeft KLM aan dat er in augustus al evenveel reizigers er voor kiezen om CO2-neutraal te vliegen als in heel 2016. De bewustwording dat vliegen vervuilend is en de daarmee gepaarde vliegschaamte wordt steeds groter. Desondanks hecht anno 2019 een ruime meerderheid toch meer waarde aan wat extra vakantiegeld.

Waarom betalen reisorganisatie kosten ter compensatie van de CO2-uitstoot?

Aangezien de meeste consumenten toch puur kiezen op prijs, zullen prijsvechters niet snel aanbieden om je CO2-uitstoot te compenseren. In verreweg de meeste gevallen is er dus helemaal geen sprake van compensatie. Reisorganisaties met een duurzaam imago, die reizen aanbieden onder de noemer ecotoerisme, kunnen er echter niet onderuit. Het compenseren van de relatief lage kosten om CO2-uitstoot te compenseren is daarom eigenlijk een mooie marketingtool om milieubewuste reizigers over te halen om toch op vliegreis te gaan.

Op de jaarlijkse vakantiebeurs in Utrecht staan al verschillende bekende reisorganisaties die compensatie van de CO2-uitstoot standaard opnemen in de reissom. Volgens een artikel van het NRC wordt de compensatie veelal betaald uit de marge van de reisorganisatie en zal de consument daar weinig van merken.

Wat doet de luchtvaartsector zelf om CO2-uitstoot te compenseren?

Vraag je je af hoe het komt dat de luchtvaartsector niet zelf de CO2-uitstoot moet compenseren? Je bent niet de enige. Jarenlang kwam de sector er mee weg vanwege sterke lobby en lastige regelgeving, omdat vliegverkeer uiteraard niet binnen landsgrenzen valt. Hier komt langzaam verandering in. Het NRC schrijft op 22 juni 2016 dat de luchtvaartsector voelt dat het onvermijdelijk is dat overheden gaan ingrijpen, wanneer zij niet zelf doelen gaan stellen om milieubewuster te vliegen.

Het ICAO, de burgerluchtvaartorganisatie van de VN, heeft in oktober 2016 een akkoord opgesteld. Dit akkoord stelt dat de CO2-uitstoot, welke toe te schrijven is aan vliegverkeer, vanaf 2020 niet meer mag toenemen. Vanaf 2021 zal de extra CO2-uitstoot, de uitstoot dus die veroorzaakt wordt door de groei van de sector, worden gecompenseerd. Het is dus niet zo dat de totale uitstoot verminderd zal worden. Het compenseren van de extra CO2-uitstoot vanaf 2020 gebeurt door te betalen voor compensatie, bijvoorbeeld door klimaatprojecten te ondersteunen, net zoals reisorganisaties dat doen. Maar ook door te kiezen voor zuinigere vliegtuigen, alternatieve brandstof en slimme logistiek waardoor brandstof kan worden bespaard.

Hoe komt het dat de CO2-uitstoot met relatief weinig geld kan worden gecompenseerd?

Met de door ANVR genoemde €5,- tot een paar tientjes kun je de CO2-uitstoot van je vlucht compenseren. Valt het dan allemaal wel mee? Nee, het zit anders. Het geld wordt besteed om projecten in ontwikkelingslanden te ondersteunen. Denk hierbij aan het planten van bomen in Bolivia, efficiënte kookgelegenheid in Uganda of windmolens in Nicaragua. In dergelijke ontwikkelingslanden wordt met de minste inspanning, tegen de laagste prijs, de meeste winst behaald wat betreft CO2-compensatie.

Wat kun je zelf doen als jouw CO2-uitstoot niet wordt gecompenseerd?

Heb je toch een ticket geboekt bij een goedkope luchtvaartmaatschappij of een all-inclusive reis bij een prijsvechter? Het is mogelijk om zelf je CO2-uitstoot uit te rekenen en te compenseren. Wanneer je online zoekt op 'CO2-uitstoot berekenen' krijg je enorm veel tools die voor jou kunnen uitrekenen wat je CO2-uitstoot is. Wanneer het gaat om vliegreizen is het onder meer van belang welk traject je vliegt, in welke klasse je vliegt en of je tussenstops maakt. Vaak kun je bij het uitrekenen van de CO2-uitstoot gelijk kiezen om deze te compenseren. Dit doe je door aangesloten klimaatprojecten te ondersteunen. Behalve een verlaging van de CO2-uitstoot, zorgen deze projecten doorgaans ook voor een gezondere leefomgeving, hoger inkomen en een betere levensstandaard voor de inwoners van de betreffende ontwikkelingslanden.

Bovendien zijn er tools die je tips geven om milieuvriendelijker op reis te gaan. Een stedentrip kan soms ook met een trein of bus in plaats van met het vliegtuig. Tel de kosten voor het compenseren van de CO2-uitstoot eens op bij het goedkope vliegticket en vergelijk het dan nog eens met een ander vervoermiddel. Je moet er hierbij wel rekening mee houden dat treinen en bussen natuurlijk ook CO2 uitstoten, alleen veel minder per persoon.

Is CO2-uitstoot compenseren een goede oplossing op de lange termijn?

Gezien de verwachte groei van het aantal vluchten in de jaren na 2019, is het niet mogelijk om alle CO2-uitstoot te blijven compenseren door middel van het ondersteunen van klimaatprojecten in ontwikkelingslanden. Het is daarom noodzakelijk dat er ook geïnvesteerd wordt in innovatie waardoor we in de toekomst milieuvriendelijker kunnen vliegen. De benodigde hoeveelheid brandstof per kilometer moet verder omlaag en ook moet er gekeken worden naar andere vormen van brandstof zoals biobrandstof.

Welke veranderingen kunnen we verwachten om de totale CO2-uitstoot terug te dringen?

Verandering zal er zeker komen volgens Henri Werij, die anno 2019 decaan luchtvaarttechniek is aan de TU Delft, maar innovatie gaat helaas heel langzaam. Vliegtuigbouwers bouwen nog zeker tot 2030 aan toestellen volgens de modellen van nu. Die toestellen gaan vervolgens twintig jaar mee en dan zijn we al in 2050. Werij benadrukt dat vliegtuigen wel degelijk zuiniger worden, er is al een enorme afname van de uitstoot per passagier bereikt. De groei van het aantal kilometers per passagier is alleen veel groter. Als we niet meer zouden zijn gaan vliegen hadden we dus al winst geboekt en minder CO2-uitstoot gerealiseerd. Helaas is het omgekeerde het geval en vliegen we zoveel dat het met innovaties niet of nauwelijks bij te benen is.

Wat zal er moeten worden gedaan aan de CO2-uitstoot veroorzaakt door vliegreizen? Heeft iedereen vrije keuze en mogen we zo veel vliegen als we willen? Moet de overheid compensatie van CO2-uitstoot verplicht stellen? Voeren we een zogenaamde vliegtax in, waardoor vliegen minder aantrekkelijk wordt? Of hoort de de luchtvaartsector op te draaien voor deze kosten zodat innovatie meer prioriteit krijgt? Sinds 2016 is de bewustwording toegenomen en het is positief dat de mogelijkheid bestaat om te compenseren voor CO2-uitstoot of zelfs te kiezen voor een andere manier van reizen. De toekomst zal uitwijzen of de maatregelen die worden getroffen door individuen, reisorganisaties, overheden en de luchtvaartsector, voldoende zijn om de klimaatverandering tegen te gaan.