Victorinox: maker van het Zwitserse zakmes

In Zwitserland maken ze niet alleen kaas en goede horloges, maar ook buitengewoon goede zakmessen. De bekendste zakmessen ter wereld zijn waarschijnlijk de zakmessen van Victorinox. Je weet wel, de rode zakmessen met het logo van een kruis in een schild. Wat begon als een klein familiebedrijfje, is uitgegroeid tot een enorm bedrijf met wereldwijde bekendheid. Hoe is dit allemaal ontstaan en waarom zijn de rode zakmessen zo populair geworden? Inhoudsopgave

• Nieuw zakmes voor het leger
• Elsener loopt opdracht mis
• Concurrentie uit eigen land
• Naamswijziging
• Sport- en Officiersmes
• Tegenslagen
• Verkoop aan buitenlandse legers
• Bijzondere feiten

Nieuw zakmes voor het leger

In 1884 begon Karl Elsener een messenbedrijfje in het Zwitserse Ibach. De eerste kans om messen aan het Zwitserse leger te leveren deed zich voor rond 1889. Het Zwitserse leger had namelijk besloten om nieuwe geweren aan te schaffen, de Schmidt-Rubin. Om het geweer schoon te maken, moest het geweer uit elkaar gehaald worden. Hiervoor was een schroevendraaier nodig. In verband hiermee ging de Zwitserse overheid op zoek naar een leverancier voor de nieuwe soldatenmessen. Het moest een degelijk zakmes zijn met een ingebouwde schroevendraaier.

Elsener loopt opdracht mis

Karl Elsener wilde graag de opdracht voor het nieuwe soldatenmes binnen slepen. Er was echter één probleem: het ging om een opdracht van maar liefst 15.000 stuks. Zo’n grote opdracht kon Karl met zijn kleine bedrijfje nooit aan. Om de strijd aan te kunnen met de veel grotere concurrenten, richtte hij de Zwitserse Messenmakers Associatie op. In deze club waren zo’n 25 Zwitserse messenmakers verenigd. Helaas was deze strategie geen succes. De opdracht voor de fabricage van de nieuwe soldatenmessen ging naar Wester & Co., een Duitse fabrikant uit Solingen. De messen werden uiteindelijk in oktober 1891 aan het Zwitserse leger geleverd. Het ontwerp van het mes is bekend onder de naam: Modell 1890.

Concurrentie uit eigen land

Aan het einde van 1891 kreeg Karl Elsener echter alsnog de felbegeerde opdracht van Zwitserland om de productie van het Modell 1890 over te nemen. De vreugde was echter van korte duur. In 1893 begon een nieuwe fabrikant namelijk soortgelijke messen te produceren. Het vervelende was dat deze fabrikant (Paul Boéchat & Cie) ook gevestigd was in Zwitserland (in Delémont). De Zwitserse overheid wilde geen partij kiezen in de concurrentie tussen de twee nationale messenmakers en besloot om het contract van de legermessen te verdelen. Vanaf 1908 werd de helft van het aantal legermessen gemaakt door de fabriek van Karl Elsener. De andere helft werd gemaakt door Paul Boéchat & Cie. Hierbij werd tevens afgesproken dat Elsener recht kreeg op de slogan “Original Swiss Army Knife”. Paul Boéchat & Cie kreeg het alleenrecht op de slogan “Genuine Swiss Army Knife”.

Naamswijziging

Toen in 1909 de moeder van Karl Elsener overleed, besloot hij om zijn moeder te eren door zijn bedrijfsnaam te veranderen in Victoria, de naam van zijn moeder. In 1921 werd de bedrijfsnaam uiteindelijk nog een keer gewijzigd. Deze laatste wijziging kwam voort uit de opkomst van het roestvrije staal, in het Frans ook wel "acier inoxydable" genoemd. Om aan te geven dat zijn zakmessen gemaakt worden van roestvrij staal, besloot Karl Elsener om “Victoria” samen te voegen met “Inox”. De naam Victorinox was geboren. Ook Paul Boéchat & Cie veranderde van naam. Toen de fabriek werd overgenomen door Théodore Wenger, werd de bedrijfsnaam gewijzigd in Wenger.

Sport- en Officiersmes

De strijd tussen Victorinox en Wenger was heftig. Ze zaten in dezelfde markt met een zeer vergelijkbaar product. Uiteindelijk bleek dat Victorinox op het gebied van marketing net wat slimmer was dan de rest. De voorsprong van Victorinox is waarschijnlijk al ontstaan omstreeks 1897.
Karl Elsener was niet geheel tevreden over het Zwitserse soldatenmes, Modell 1890. Bij zijn pogingen om het mes te verbeteren, ontwierp hij een slim veermechanisme. Door dit nieuwe mechanisme konden verschillende onderdelen van het mes op hun plaats gehouden worden door een enkele veer. Een mes met twee keer zoveel functies was nu eenvoudig te produceren. Op 12 juni 1897 bracht Elsener een nieuw, uitgebreider 'soldatenmes' op de markt. Hij noemde het: 'Sport- en Officiersmes'. Voor de zekerheid liet hij deze naam officieel registreren. Hoewel dit nieuwe mes nooit aan het leger geleverd is, was het commercieel een zeer slimme zet. Militairen die het Officiersmes graag wilden hebben, kochten het zelf in de winkel. Ook werd het mes een gewild souvenir onder Amerikaanse militairen tijdens de Tweede Wereldoorlog. De Amerikanen stuurden de messen massaal naar het thuisfront of namen ze mee naar huis. De verkopen knalden omhoog en de namen 'Swiss Army Knife' en 'Victorinox' waren vanaf dat moment een begrip.

Tegenslagen

Leatherman

Een serieuze bedreiging van de omzet kwam vanuit Amerika. In 1975 bracht Tim Leatherman een nieuw soort zakmes op de markt: de Leatherman. Het nieuwe mes was meer een klein gereedschapskistje in de vorm van een zakmes. In eerste instantie zagen de fabrikanten dit product helemaal niet zitten. Het was niet echt gereedschap, maar eigenlijk ook niet echt een zakmes. Zat daar wel iemand op te wachten? Toen eind jaren ’80 bleek dat de Leatherman een succes ging worden, besloot Victorinox snel het voorbeeld te volgen. Net op tijd bracht Victorinox twee soortgelijke producten op de markt: de WorkChamp en de Swisstool.

11 september 2001

In de vele jaren die volgden, ging het Victorinox voor de wind. De verkopen stegen en het aantal werknemers nam fors toe. Toen kwam uiteindelijk één van de grootste tegenslagen in de geschiedenis van het bedrijf: 11 september 2001. Na de aanslagen op de Twin Towers werd het plotseling verboden een zakmes in de handbagage in het vliegtuig mee te nemen. Het geliefde rode zakmes werd door souvenirwinkels op vliegvelden in de ban gedaan. De omzet daalde in korte tijd met meer dan 30%. Victorinox reageerde snel door allerlei andere zaken te produceren, zoals horloges en tassen.

Verkoop aan buitenlandse legers

Nadat Victorinox in 1891 voor het eerst zakmessen mocht leveren aan het Zwitserse leger, volgden er nog vele opdrachten. Ook de nieuwe Zwitserse aanbesteding in 2007/2008 werd door Victorinox gewonnen. Uit de zeven fabrikanten werd Victorinox als beste gekozen en kreeg de opdracht om 75.000 nieuwe zakmessen voor het Zwitserse leger te leveren. Het nieuwe zakmes is ook in gebruik genomen door het Duitse leger en het Nederlandse leger. Ook de legers van Maleisië en Amerika maken gebruik van de zakmessen van Victorinox.

Bijzondere feiten

• Alle onderdelen van de messen van Victorinox worden in Zwitserland gemaakt. Zelfs de machines in de fabrieken zijn allemaal 'Made in Switzerland'. Er is echter één uitzondering: de kurkentrekker in de zakmessen. Deze wordt geproduceerd in Japan.
• Men beweert dat Victorinox nooit een werknemer heeft moeten ontslaan. Zelfs nadat de verkoop instortte na de aanslagen van 11 september zijn er geen gedwongen ontslagen gevallen. Victorinox heeft toen personeel uitgeleend aan bedrijven in de buurt en later weer in dienst genomen.
• Het Victorinox is opgenomen in de collectie van het Museum Of Modern Art (MoMa) in New York.
• Veel Amerikaanse presidenten gaven Victoriox-zakmessen weg als relatiegeschenk. Men zegt dat president Lyndon Johnson begonnen is met deze traditie.
• Astronauten hebben de messen van Victorinox in de Space Shuttle gebruikt. Het ging om het type Master Craftsman. Later heeft Victorinox de naam van dit mes veranderd in Astronaut.
• Het meest uitgebreide mes van Victorinox is de SwissChamp XAVT. Het mes heeft 80 verschillende functies en is 6,5 centimeter breed.
• Victorinox geeft een levenslange garantie op al haar messen en gereedschappen.