Het land van de paus, van Kerkelijke Staat tot Vaticaanstad

Vaticaanstad is het kleinste landje ter wereld. Het is een land met het laagste geboortecijfer ter wereld. Vaticaanstad is niet de voortzetting van de vroegere Kerkelijke Staat. We nemen een kijkje in de geschiedenis van de Kerkelijke Staat en van Vaticaanstad, tegenwoordig woonplaats van de paus van de Rooms-katholieke kerk.

Inleiding

Na de val van het Romeinse Rijk bleef Rome het centrum van de jonge, katholieke kerk. De kerk zou zich steeds verder over Europa verspreiden. De kerk had nog tijdens de Romeinse tijd de status van staatsgodsdienst had gekregen. Dat betekende dat wereldlijke en geestelijke macht in die periode al gekoppeld werden.

Patrimonium Petri

Toen het Romeinse Rijk gevallen was, bleef de katholieke kerk een machtsbasis, die verdedigd moest kunnen worden. Al in de Romeinse periode had de kerk rond Rome al de nodige grondgebieden in bezig gekregen, het Patrimonium Petri. Door op te treden tegen invallende barbaren en bescherming te bieden aan de bevolking wisten de kerkelijke machthebbers het grondgebied en hun machtsbasis te versterken.

Kerkelijke staat

Het gebied dat we tegenwoordig kennen als Italië viel na de Romeinse tijd uiteen in kleinere staten, koninkrijken, graafschappen en hertogdommen. Eén van die staten was de kerkelijke staat, die na het jaar 500 vorm begon te krijgen. Vanaf ongeveer 500 na Christus kreeg met het Frankische rijk in Europa ook het christendom vaste voet aan wal. Christelijke predikers trokken heel West-Europa door om het geloof te verkondigen.

Frankische bescherming

De situatie in rond Rome was niet zo eenvoudig, verschillende volkeren probeerden op hun veroveringstochten meer land in bezit te nemen. En natuurlijk was de kerkelijke staat een belangrijke prooi, niet alleen om het gebied zelf, maar ook omdat een veroveraar die de paus in zijn macht had, óók invloed op de kerk kon uitoefenen. Met de bescherming van de Frankische koningen en hofmeiers kon de kerkelijke staat uitgroeien tot een land dat een groot deel van het hedendaagse midden-Italië in beslag zou nemen.

Groei

De paus, als staatshoofd van zijn land én als geestelijk leider van de christelijke gemeenschap, probeerde zijn positie te versterken. Tot de 16e eeuw is de omvang van de Kerkelijke Staat steeds wat gegroeid. De pausen, machthebbers van de Kerkelijke Staat probeerden op het wereldtoneel hun partijtje mee te blazen. Vanaf de 16e eeuw, als de periode van de Verlichting aanbreekt, nam de invloed van de Paus op de wereldlijke gebeurtenissen af.

Einde Kerkelijke Staat

In de periode 1866 – 1870 veroverden Garibaldi en Victor Emanuel II alle Italiaanse gebieden, waaronder ook de Kerkelijke Staat. Dit was het ontstaansmoment van het huidige Italië. Op dat moment had de kerk dus geen eigen grondgebied meer, en was de paus dus ook geen wereldlijk staatshoofd. In 1871 erkende Italië wel de onschendbaarheid en soevereiniteit van de paus, maar kwam niet met grondgebied. De paus erkende daarom de bevoegdheid van de Italiaanse regering niet, wilde het Vaticaan niet meer verlaten en verklaarde zich 'gevangene'.

Verdrag van Lateranen

Het duurde tot 1929 voor er een oplossing voor het conflict kwam. Benito Mussolini erkende de soevereiniteit van een grondgebied voor de paus, Vaticaanstad. Alles werd in het Verdrag van Lateranen geregeld.

Oud of nieuw?

De oude Kerkelijke Staat en het nieuwe land Vaticaanstad zijn niet met elkaar te vergelijken.

• Op de eerste plaats omdat de omvang van het grondgebied totaal anders was. Vaticaanstad is in feite een enclave binnen Rome.
• Op de tweede plaats omdat in het Verdrag van Lateranen nadrukkelijk is gesteld dat Vaticaanstad geen voortzetting is van de Kerkelijke Staat. Door hiermee in te stemmen heeft de kerk in feite ook officieel afstand gedaan van welke aanspraak dan ook op het oude gebied van de Kerkelijke Staat.

Vaticaanstad

In zijn huidige vorm is Vaticaanstad de kleinste onafhankelijke staat ter wereld, en waarschijnlijk ook de staat met de minste inwoners. Het is wel zeker dat het de staat is met de minste geboorten, namelijk nul. De situatie van Vaticaanstad is uniek. Het land wordt niet alleen omsloten door Italië, maar ligt ook nog eens helemaal binnen de stadsgrenzen van Rome. Het land is in feite een enclave binnen Italië. Het land bestaat helemaal uit kerken en kerkelijke gebouwen en instellingen en is de officiële residentie van de paus, die het staatshoofd is. Het huidige staatshoofd is paus Benedictus XVI. Vaticaanstad is geen lid van de Europese Unie, wel van de VN.

Grootte en inwoners

Vaticaanstad is niet groot, maar 0,44 km². Er wonen ongeveer 830 mensen, voornamelijk geestelijken. Er werken een paar duizend mensen, maar die wonen in het 'buitenland'. Hoewel de kerk meer bezittingen heeft in Rome en Italië (vooral kerken), zijn deze geen onderdeel van Vaticaanstad. De meeste bewoners van Vaticaanstad hebben een dubbele nationaliteit.

Recht

In Vaticaanstad geldt het Italiaanse recht, tenzij binnen het Vaticaan specifieke wetgeving bestaat. Officieel moeten nieuwe Italiaanse wetten tegenwoordig eerst door het Vaticaan bekrachtigd worden voor ze binnen Vaticaanstad geldig zijn. De bewaking is in handen van de fameuze Zwitserse Garde.

Media

Hoewel klein, kent Vaticaanstad een eigen landcode (voor internet), een officiële website, radiostation en tv. Er is ook een speciaal dagblad dat door het Vaticaan wordt uitgegeven, de L'Osservatore Romano.

Gebouwen

Er staan in Vaticaanstad een aantal prachtige gebouwen, die ook op de UNESCO-Werelderfgoedlijst zijn gezet. Bijvoorbeeld het apostolisch paleis, waar de paus woont en zijn residentie houdt en de Vaticaanse Musea. Bekender zijn waarschijnlijk de Sint-Pietersbasiliek aan het Sint-Pietersplein. Enkele malen per jaar kun je op televisie volgen hoe hier duizenden mensen op het plein wachten op gebed, zegen of toespraak van de paus. De Sint-Pietersbasiliek is een grote kerk, die je op televisie kunt zien als je met Kerstmis of Pasen kerkdiensten met de paus bekijkt. Ook heel bekend is de Sixtijnse Kapel, die van binnen prachtig is beschilderd. Vooral de plafondschilderingen die door Michelangelo zijn aangebracht zijn fantastisch. De Sixtijnse Kapel is ook bekend omdat bij een pausverkiezing de kardinalen zich hier terugtrekken om de daadwerkelijke stemmingen uit te voeren.

Bezoek

Als je ooit een bezoek brengt aan Rome, dan mag je zeker Vaticaanstad niet vergeten. Het is natuurlijk al erg bijzonder om een land te bezoeken dat midden in een stad ligt. En wil je een souvenir kopen, de euro is ook in Vaticaanstad het wettelijk betaalmiddel.