Op reis door Afro-Latina

Latijns Amerika is een boeiend geheel van culturen waar mensen over de hele wereld zijn samengekomen en allerlei mixen vormen. Uit Afrika zijn slaven naar het gebied gebracht en voor sommige gebieden of dorpen geldt dat de nakomelingen van deze slaven in de meerderheid zijn en vormen wat wij zouden kunnen noemen Afro-Latina: Latijns-Amerika met een toefje Afrika. Reizen langs deze plekken laten boeiende ontdekkingen zien voor de reiziger die op zoek is naar het bijzondere.

Latijns-Amerika

In Latijns-Amerika, de landen waar Spaans of Portugees wordt gesproken in Zuid-Amerika en ook die eilanden in het Caribisch gebied, zijn ze te vinden, de Afro-Latinos: afstammelingen van Afrikanen, die in Latijns-Amerika terecht zijn gekomen door de slavernij. En nu vormen ze er een belangrijk onderdeel van de samenlevingen waar ze deel van uitmaken en dragen ze bij aan hun culturele identiteit. Maar vaak vormen ze er gemeenschappen waardoor er ondanks honderden jaren van verblijf in Latijns-Amerika er iets ontstaat van Afrika, vergelijkbaar met het Indiase dorp Jambur, dat eigenlijk een stukje Afrika is in Azië. Latina Amerika, heeft ook zijn Jamburs met een duidelijke invloed van Afrikaanse cultuur of bewoond overwegend door mensen met Afrikaanse roots. En met een klein beetje verbeelding zou je het geheel van die gebieden in heel Latijns Amerika, Afro-Latina kunnen noemen.

Afro-Latina

‘They came before Columbus’ schreef de Guyanese geschiedschrijver Ivan van Sertima over de aanwezigheid van Afrikanen of Afro’s in de Amerikas, maar het grootste deel kwam er terecht na Columbus en via de slavenhandel met Hispaniola. Hispaniola is het eiland dat wordt gevormd door Haiti en de Dominicaanse Republiek. Wie Afro-Latijns- Amerika wilt leren begrijpen moet Hispaniola hebben bezocht en hebben gezien hoe verschillend Haiti en de Dominicaanse Republiek zijn, een eiland, twee landen, totaal verschillend. In Haiti dansen ze de kompa, in de Dominicaanse Republiek de merengue en de bachata. In Haïti eten ze grillot en langouste flambe, in de Dominicaanse Republiek moro, poyo, sancocho en asapoa. In Haiti heerst een Afrikaanse ziel en in de Dominicaanse Republiek, ondanks hun dominante Afrikaanse origine, de Spaanse. Ze zien zichzelf als Spaans, niet als zwart en noemen zich Indio hoewel weinig van de oorspronkelijke Arowakken Taino-Indianen bij hen terug te vinden is. In ieder ander land van Latijns-Amerika waren ze negro, moreno, mulato of werden genoemd gerelateerd aan hun Afrikaanse origine, maar zeker geen Indio. De Dominicanen spreken Spaans en behoren tot Latijns Amerika, Haiti niet vanwege zijn Patois en alles wat hen niet Latino maakt. De Dominicaanse Republiek is gemixt, ruim 70%, alleen 11% van de totale populatie zou zwart zijn, voornamelijk levend in de hoofdstad Santo Domingo. Of misschien toch ruim 80%? Neen zouden ze zeggen in Hispaniola.

Van Brazilië tot Colombia

Het bruisende Bahia in Brazilië is meer gemixt maar wordt toch gezien als een typische enclave van zwarte cultuur met de Candomble, de zwarte godsdienst, die volgens professor Louis Gates Jr., een deskundige bij uitstek over de geschiedenis van de zwarte diaspora, verwantschappen heeft met de Santeria in Cuba en de Vodoo in Haïti. Allemaal zijn ze volgens Gates terug te voeren naar Afrika, sommige onderdelen daarvan bijvoorbeeld naar de Congo en naar Nigeria van de Yoruba’s en de Ibo’s. Ook de Winti uit Suriname is volgens mij aan die godsdiensten te relateren. Voor echte Winti moet je naar Dahomey aan de Boven-Suriname of Gran Bori aan de Boven-Tapanahony, niet in Paramaribo zoals nu wordt beleefd. Vodoo is ook onderdeel van de Surinaamse Winti, niet de Vodoo met de negatieve beeldvorming die bekend is over de hele wereld, met poppen, naalden, doodskoppen en dergelijke, maar een gerespecteerde godsdienst gepraktiseerd door velen en voor hen een leidraad in het leven vormend naar bevrijding en eeuwige redding. Vodoo is de samenballing van alle Afrikaanse godsdiensten bij elkaar die bijvoorbeeld in Haiti de Haitiaanse identiteit heeft gevormd en hen gaande houdt zoals Winti dat doet voor Afro Surinamers, al is het misschien in mindere mate en zoals de Candomble en de Santeria ook doen in die gebieden waar ze beleden worden.
Haïti en Suriname behoren niet tot Latijns-Amerika, maar Choco in Colombia wel. Ook door de slavernij zijn hier zwarte mensen naartoe gekomen, maar volgens overlevering waren ze er al sinds de achtste eeuw. Toch wordt de overgrote meerderheid van de bevolking in Choco gevormd door afstammelingen van slaven die na Columbus kwamen. Choco is sterk Afro-Colombiaans gekleurd, maar het dorp San Basilio de Palenque met een inwonertal van ongeveer 3500 in Cartagena nog meer. Er zijn door hen daar bouwwerken neergezet, die zo bijzonder zijn dat ze door de UNESCO op de lijst van beschermd erfgoederen zijn opgenomen. In San Basilio de Palenque spreken ze Palenquero of Palenque, een taal die sterke verwantschappen heeft met de taal van de Kikongo’s in Kongo en Angola, maar tevens samen met het Papiaments de enige Spaanse creolentalen in Latijns-Amerika zijn.

Peru en Mexico

Tijdens de slavernij in Peru is door een slaaf afkomstig uit Angola een muurschildering gemaakt bij een kathedraal in Lima. Bij diverse aardbevingen heeft dit kathedraal met de schilderingen het als enige overleefd. De schilderingen dragen nu daarom de naam ‘El senor de los milagros’, de heer van de mirakels en dat schilderij wordt bezocht door velen en er is nu zelfs een beweging daaromheen ontstaan die jaarlijks duizenden mens trekt. Lima, de hoofdstad van Peru, wordt beschouwd als een zwarte stad vanwege het aantal inwoners vroeger, maar voor zwarte cultuur moet je nu in het dorpje El Carmen zijn. Ook niet te missen zijn de tekeningen van Pancho Vero, een zich vrijgekochte slaaf, die een beeld geven van het leven van Afro-Peruanen in de hoofdstad tijdens de periode van de slavernij. Maar Peru is niet makkelijk voor zijn zwarte bevolking, nu nog steeds niet en Monica Carrillo, een Afro-Peruaanse activist, vecht met haar organisatie Lundu voor de verbetering van de positie van de zwarte bevolking. Wat El Carmen is in Peru, is Costa Chica in Mexico. Want ondanks de vele zwarte slaven die naar Mexico zijn gebracht, is er weinig over van Afro-Mexico, dan alleen in Costa Chica. Mexico heeft haar bevrijdingen grotendeels te danken aan twee zwarte generaals en heeft volgens velen een zwarte ziel, alleen verborgen vanwege de sterk doorgevoerde mix. Het bekende lied, La Bamba uit Mexico, is van origine Afro-Mexicaans, maar is nu onderdeel geworden van de Mexicaanse identiteit, zoals Yanga de zwarte vrijheidsstrijder waar het dorp dat door hem gesticht is en naar hem vernoemd en dat wordt beschouwd als de eerste stad die bevrijd is van slavernij, een trots voor veel Mexicanen. En de tweede president van Mexico, Vincente Guerrero, was zwart.

Argentinië en de rest

Argentinië heeft lang geclaimd geen zwarten te hebben en volgens de geschiedenis is er veel aan gedaan die claim recht te doen, maar de laatste tijd zijn ze daar toch, gewoon zwarte Argentijnen waarvan de voorouders er al eeuwen leefden. Zelfs de tango, zo kenmerkend voor Argentinië, is beïnvloed door Afro-Argentijnen. In Buenos Aires, in Monserrat, in Santa Fe, Merlo en Ciudad de Evita zijn aanzienlijke populaties van Afro-Argentijnen te vinden. Het zou niet verwonderlijk zijn als straks een Argentijnse Pele op zou staan om de wereld verbaasd te doen staan van zijn voetbalkunsten.
Afro-Venezolanen noemen zich gewoon Latino’s en hoewel Venezuela zeer gemixed is, zijn er omgevingen waar concentraties van zwarten te vinden zijn: Merida, Yaracuy, Aragua en Carabobo, allemaal overwegend in het noorden. Zelfs Hugo Chavez zegt Afrikaans bloed te hebben. In Uruguay zijn zwarte mensen voornamelijk te vinden in de hoofdstad Montevideo. In Paraguay vooral in de hoofdstad Asunción en de steden Emboscada, Aregua en Guarambare en in Bolivia vindt men zwarten in de Yungas, in de bossen aan de voet van de Andes. In Ecuador zijn Afro-Ecuadorianen in de meerderheid in de provincie Esmeraldas en het dorpje Piquiucho in de Andes Vallei is het bezoeken waard voor wie op bezoek wilt bij Afro-Latinos.

Contouren

De contouren van Afro-Latina zijn toch wel aan te geven, hoewel het eigenlijk niet bestaat. Maar wie naar Bahia gaat, Santo Domingo, San Basilio de Palenque, de Yunga’s of Yanga, naar Cocho, El Carmen, Esmeraldas, Piquiucho, Guarambare, Aregua en Merida of naar veel van die plekken, die ziet dat Afrika in Latijns-Amerika duidelijk aanwezig is. Daar kan men genieten van andere versies van de son en de salsa, de tango en de samba en voelt men dat er iets hier aan de hand is. Als reiziger of als toerist voelt men zich op ontdekkingsreis door Afro-Latina.