Sprookjesachtig kasteel Neuschwanstein

Het kasteel is als een hommage aan de ridders uit de Germaanse legenden. Neuschwanstein dankt zijn bestaan aan de dromen en de rijkdom van koning Lodewijk II van Beieren, die een passie had voor operaprodukties. Thans is het kasteel zelf de inspiratiebron geworden voor vele ballet- en toneeldecors en heeft het model gestaan voor het paleis van de prinses in Walt Disney's film Doornroosje.

De koninklijke familie

Lodewijk II (die leefde van 1845 tot 1886) was een telg van de koninklijke familie van Beieren. In zijn kinderjaren ontstond Lodewijks droom. Van jongs af aan hield hij van acteren en verkleedpartijen en volgens zijn grootvader (Lodewijk I) wist de kleine Lodewijk op zesjarige leeftijd al 'verbazingwekkend goed' blokkentorens te bouwen. De familie bracht de zomers door in kasteel Hohenschwangau. Dit was oorspronkelijk de familiezetel van de heren van Schwangau, maar het kasteel werd in 1833 aangekocht door Maximiliaan II, de vader van Lodewijk II.

Kasteel Hohenschwangau

De romantische Maximiliaan nam geen architect maar een decorontwerper in de arm om kasteel Hohenschwangau te restaureren. Zijn voorliefde voor legenden kreeg er de ruimte. Zo liet Maximiliaan de muren beschilderen met scènes uit diverse verhalen, vooral die van Lohengrin (de Zwaanridder) die in Hohenschwangau geleefd zou hebben.

De legende van de zwaan

Lohengrin (de Zwaanridder) voer eens over de Schelde bij Antwerpen in een boot die werd voortgetrokken door een zwaan. Op die plek redde hij een edele dame in nood. Deze dame was Else, prinses van Brabant. Lohengrin en Else huwden op voorwaarde dat Else nooit naar de naam of afkomst van haar redder zou vragen. Maar tijdens de huwelijksnacht verbrak Else haar belofte en Lohengrin beantwoordde haar vraag. Hierop verscheen de zwaan weer en verdween Lohengrin even mysterieus als hij gekomen was.

Kennismaking met Richard Wagner

Het is begrijpelijk dat de verlegen, gevoelige en fantasierijke Lodewijk diep onder de indruk was toen hij in 1861 zijn eerste opera 'Lohengrin' hoorde. Hij vroeg zijn vader (Maximiliaan II) om de componist van die opera (Richard Wagner) te ontbieden voor een privé-opvoering. Het was het begin van een samenwerking die de rest van Lodewijks leven zou duren.

Wagner's eerste drie grote opera's

De eerste grote opera van Richard Wagner was 'De Vliegende Hollander' uit 1843, de tweede was 'Tannhäuser' uit 1845 en de derde 'Lohengrin', die op 28 augustus 1850 in Weimar in première ging met Franz Liszt als dirigent. Voor wat betreft zijn opera 'Lohengrin' baseerde Richard zich op Parsifal (een 13de eeuwse verzameling verhalen).
Opmerking
Tannhäuser was een 13de eeuwse Duitse dichter die volgens de legende wist binnen te dringen in de Venusberg. Dit was het onderaardse rijk van liefde en schoonheid van de godin Venus. Parsifal was de vader van Lohengrin en ridder van de Ronde Tafel. Parsifal had een kort ogenblik de Heilige Graal mogen zien.

Scheppende kunstenaars

Toen Maximiliaan II stierf volgde Lodewijk II hem in 1864 op achtienjarige leeftijd op. Hij ontbood Richard Wagner al na vijf weken en huisvestte hem in een villa in München. Lodewijk zag zijn relatie met Richard niet als die tussen een artiest en zijn beschermheer, maar als twee scheppende kunstenaars. Lodewijk was niet muzikaal; zijn bijdrage bestond uit geld, advies, kritiek en inspiratie. In ruil daarvoor gaf Richard de droomwereld waarin Lodewijk het liefst vertoefde gestalte.

Lodewijks passie

De passie van Lodewijk voor de muziek van Richard Wagner dreef hem ook tot het bouwen van fabelachtige paleizen, waarin hij zijn dromen waar kon maken. Het eerste en mooiste gebouw is Neuschwanstein. In het voorjaar van 1867 bezocht Lodewijk het gotische slot Wartburg bij Eisenach in Thüringen. Het theatrale en romantische aspect ervan sprak hem aan: hij wilde ook zo"n slot.

Slot Neuschwanstein

De locatie

Op een klip 1,5 km van Hohenschwangau stond een vervallen wachttoren. Het was de uitgelezen plek voor Lodewijk om er zijn 'nieuwe zwanenburcht' te laten verrijzen. Lodewijk heeft Neuschwanstein zowel bedacht als gebouwd. Het gebouw ziet er meer middeleeuws uit dan menig bouwwerk dat daadwerkelijk in die periode werd geconstrueerd en kon alleen tot stand komen met behulp van de enorme rijkdom en de dromen van Lodewijk. Op 5 september 1869 werd de eerste steen van het hoofdgebouw (of Palast) gelegd. Het kasteel ligt hoog op de ruige rots boven de rivier de Pollak in de Beierse Alpen. De ivoorkleurige torens lijken tegen de achtergrond van donkergroene dennen in de lucht te hangen.

Het interieur

In navolging van zijn vader gaf Lodewijk de decorschilder van het Hoftheater, Christian Jank, opdracht het interieur van het kasteel te ontwerpen. Christian schetste fantasie-voorstellingen, die schilders en andere vaklieden omtoverden tot wat later de decors zouden worden voor Wagners opera's Logengrin, Tannhäuser en Parsifal. Maar eigenlijk is Neuschwanstein het slot van Lohengrin. De oorspronkelijke opzet voor het hoofdgebouw (een gotisch fort van drie verdiepingen) veranderde geleidelijk in een romaans aandoend gebouw van vijf verdiepingen, dat Lodewijk het best bij de traditie vond passen. Het binnenplein was geïnspireerd op het binnenplein van het kasteel uit Antwerpen in acte II uit een opvoering van Lohengrin.

De Zangerszaal

De inspiratie voor de Zangerszaal kwam van de opera Tannhäuser. Een scène uit Richards opera Tannhäuser speelde zich af in de Zangerszaal in de Wartburg en dus gaf Lodewijk decorontwerper Christian opdracht die op Neuschwanstein na te bouwen. Elk jaar in september worden er Wagnerconcerten gegeven in deze zaal. De rijke versiering ervan geeft een indruk van de luxe van de zaleninterieurs. In 1883-1884 (een jaar na de première van Richard Wagners laatste werk Parsifal) werd de Zangerszaal versierd met scènes uit het Parsifalverhaal. Lodewijk was zo geobsedeerd door dit verhaal, dat hij zelfs de Troonzaal in deze trant heeft laten beschilderen.

De Venusgrot

Graag wilde Lodewijs ook een spectaculaire 'Venusgrot'. Hij vond echter geen geschikte locatie en dus moest hij zich tevredenstellen met een kleine binnenhuisversie. De Venusgrot is compleet met waterval en kunstmaan. 24 km ten oosten van Neuschwanstein, in Linderhof (een jachtslot dat door Lodewijk was omgebouwd tot een klein Versaillespaleis), kwam de buitenversie van de Venusgrot.

Het Graalkasteel

Toen de koning ouder werd, veranderde Neuschwanstein in het Graalkasteel uit Parsifal, een opera geinspireerd op Persifal, Lohengrins vader. Het ontwerp van Lodewijk voor een Graalzaal (dat al uit 1860 stamt) werd gerealiseerd in de Troonzal met haar in het oog springende witte marmeren trap die uitkomt op een platform. Op dat platform heeft echter nooit een troon gestaan.

Aankomst van Lohengrin

In kasteel Neuschwanstein bevindt zich een gobelin waarop de aankomst van Lohengrin in Antwerpen wordt afgebeeld. Het hangt nog steeds boven een haard in de huiskamer van het kasteel. Lodewijks hang naar theater bracht hem ertoe deze scène op de Alpsee (vlak bij het kasteel) op te laten voeren. Een namaakzwaan trok een boot met Lodwijks neef als Lohengrin erin over het water, terwijl een orkest de begeleidende Wagneriaanse muziek speelde.

In de ban van Lohengrin

Lodewijk was bezeten van Lohengrin. Boven sommige brieven aan zijn aanstaande vrouw schreef hij "Lieve Else" en af en toe verkleedde hij zich als de ridder. Na zijn dood vond men het kostuum.

Krankzinnig verklaring

Lodewijk spaarde kosten noch moeite en zette voor het uitvoeren van zijn fantasiën de beste ambachtslieden, schilders, beeldhouwers en houtsnijders aan het werk. Zijn bouwprojecten kosten een vermogen en pleegden een aanslag op de staatskas. Het leidde hem af van de staatszaken. Later deden er steeds meer geruchten de ronde over Lodewijks exentrieke gedrag. Zo zou hij 's nachts ritjes maken in een vergulde slee en dineerde hij een keer met een paard. Zijn ministers smeedden toen een complot om hem krankzinnig te laten verklaren. Lodewijk werd gevangen gezet in slot Berg aan het Starnberg-meer. Twee dagen later dreven zijn lichaam en dat van zijn lijfarts in het water...

Vooruitziende geest

Eens schreef Lodewijk aan Richard Wagner: "Als wij tweeën allang dood zijn, zal ons werk nog steeds een lichtend voorbeeld zijn voor het nageslacht". De blijvende allure van het levende sprookje Neuschwanstein is het bewijs dat hij het bij het rechte eind heeft gehad.