Het laatste oerbos van Europa: het woud van Bialowieza

Als je een wandeling maakt door een van onze bossen, dan valt je naast al het natuurschoon misschien op, dat veel bomen in dat bos van dezelfde soort zijn en dat ze vaak erg opvallend in rijtjes staan. Oerbossen, met veel meer diversiteit, zul je in Nederland niet meer vinden. Wil je nog echt een stukje ongerept oerbos bekijken, dan moet je naar het grensgebied van Polen en Wit-Rusland. Hier ligt het laatste oerbos van Europa: het woud van Bialowieza.

Bossen en oerbosssen

We moeten al weer een tijd in de historie teruggaan, maar vroeger was Europa voor een groot deel bedekt met bossen. In deze bossen kwamen allerlei soorten vegetatie voor, in een rijke schakering en ook boden de bossen aan een gevarieerde fauna voedsel en onderdak. Omdat de mens echter steeds grotere gebieden nodig had voor bewoning en landbouw, zijn veel bossen gekapt. Ook werden veel bomen gekapt omdat het hout nodig was. Hout was een belangrijke grondstof voor de woningbouw, voor het vervaardigen van gereedschappen en kunstvoorwerpen, en uiteraard om de vuurtjes van brandstof te voorzien. Het resultaat was dat veel bossen nagenoeg helemaal verdwenen. Gelukkig zijn in de loop der eeuwen en vooral de laatste honderd jaar veel bossen opnieuw aangeplant. Hoewel deze bossen prettig zijn om in te wandelen zijn ze vaak bedoeld voor de houtbouw. En dus staan er in een bepaald bosperceel vaak bomen van hetzelfde type. Dat betekent een beperking in de natuurlijke variatie van vegetatie, maar ook in de dieren die in en rond dit soort bomen leven. Echte oerbossen, met een uitgebreide variatie in planten en dieren kom je in Europa dan ook maar weinig meer tegen. Behalve in het oerbos van Bialowieza.

Kaart van het oerbos van Bialowieza. Links de Poolse kant, rechts de Wit-Russische kant / Bron: Pelnik, Wikimedia Commons (CC BY-SA-3.0)

Het oerbos van Bialowieza

In het grensgebied van Polen en Wit-Rusland ligt het laatste restje oerbos van Europa, het laatste Europees gemengd laaglandbos. Hier komt een groot aantal verschillende bomen en planten voor, en hier leven vele diersoorten die verder in Europa nog maar nauwelijks voorkomen. Het woud van Bialowieza ligt gedeeltelijk in Polen, gedeeltelijk in Wit-Rusland. Aan de Poolse kant ligt ongeveer 10.000 hectare bos, aan de Wit-Russische kant ligt het grootste gedeelte, 177.100 hectare. Hiervan is 15.700 hectare het kerngebied, waar een bufferzone omheen ligt van 71.400 hectare. De rest is overgangsgebied. De grens tussen Polen en Wit-Rusland is in delen van dit bos een rechte lijn, een rechtstreeks gevolg van de afspraken in het Jalta-akkoord dat de geallieerden in 1945 met elkaar sloten.

Planten, zoogdieren en vogels

In het oerbos van Bialowieza leven enorm veel dier- en plantensoorten. Zo tref je er meer dan 1200 verschillende planten- en bomensoorten aan, zoals zomereiken, winterlindes, fijnsparren, Noorse esdoorns. Onder de dieren tref je onder meer wolven aan, reeën, wilde zwijnen, enkele lynxen, wezels, elanden en enkele edelherten. Hoewel aanvankelijk uit deze streek verdwenen zijn bevers, en wisenten hier opnieuw geïntroduceerd, en ook de konik heeft hier weer een plaatsje gevonden. De konik is een paardenras dat afstamt van de inmiddels uitgestorven tarpan. Vogelliefhebbers komen graag in deze bossen kijken, want hier worden veel soorten vogels gevonden, bijvoorbeeld wel negen soorten spechten, hazelhoenders, dwerguilen en de zeldzame ruigpootuilen.

Geschiedenis

Het is niet zo dat dit laatste oerbos altijd onbedreigd is geweest. In de negentiende eeuw viel het gebied van Polen en Wit-Rusland waar het Bialowieza-woud ligt onder de heerschappij van de tsaren. Het woud bleek een ideaal jachtgebied voor Poolse koningen en Russische tsaren en werd door middel van een wegenpatroon voor de tsaren beter toegankelijk gemaakt. Dat wegenpatroon bestaat nog steeds. In het gebied werd door de Russische tsaren ook een paleis gebouwd, dat als uitvalsbasis kon dienen voor de jacht. Dit paleis bestaat niet meer. Omdat het faunabestand voor de jacht goed beheerd moest worden, werden de dieren in de winter met hooi bijgevoerd. Deze traditie wordt nog steeds in ere gehouden. Daarnaast betekent een groot bosgebied ook: veel hout. Tijdens de wereldoorlogen werd er veel van dit hout gekapt. Na de oorlog ging de houtkap door, maar gelukkig wordt dit vanaf 2012 wel beperkt.

Beschermde status: Unesco

Het oerbos van Bialowieza is door UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organisation) op de Werelderfgoedlijst geplaatst, als één van de 197 natuurgebieden. Op de lijst staat ook een groot aantal cultuurerfgoederen en een aantal gemengde erfgoederen. Plaatsing op de lijst zorgt voor extra verantwoordelijkheden van de plaatselijke regering, maar ook voor een beschermde status. Het is goed dat zo’n uniek oerbos als het Bialowieza, het laatste gemengde laaglandbos van Europa, deze beschermde status heeft gekregen, en dat het voortbestaan van dit gebied hierdoor betere kansen krijgt.