Uden met Volkel, van klein agrarisch dorp tot streekgemeente

Uden is een gemeente die gelegen is in de provincie Noord-Brabant. De gemeente Uden bestaat uit de plaats Uden en tevens de kerkdorpen Volkel en Odiliapeel. Deze gemeente heeft na de jaren vijftig een enorme ontwikkeling doorgemaakt en is thans bekend om haar streekfunctie in de regio. De geschiedenis van deze streekgemeente is interessant en een bezoek aan Uden is dan ook een leuke belevenis waarbij heden en verleden met elkaar in aanraking kunnen komen.

• Waar ligt het dorp Uden
• Hoe is Uden ontstaan
• Uden in de vijftiger jaren
• Het station
• Uden na de Tweede Wereldoorlog
• Uden rijk aan kloosters
• Processies en bedevaart
• Vliegbasis Volkel
• Na de vliegbasis volgde de industriële ontwikkeling
• Kersen en Kersenhof
• Bezienswaardigheden Uden

Waar ligt het dorp Uden

Uden is een gemeente die ligt in de provincie Noord-Brabant in het oostelijk deel van de provincie in de driehoek Eindhoven, Nijmegen en 's Hertogenbosch. De gemeente heeft anno 2020 ongeveer 40.000 inwoners. Waar vroeger slechts sprake was van een agrarisch dorp kunnen we thans spreken van een gemeente met de allure van een stad. Dit is gebeurd binnen een tijdsbestek van ongeveer veertig jaar. De gemeente heeft thans de functie van winkelen en uitgaan voor de gehele omgeving. Door de aanleg en de uitbreiding van de A50 is Uden thans gemakkelijk te bereiken. De gemeente heeft een goede functie van winkelen en uitgaan voor de gehele regio ontwikkeld.

Hoe is Uden ontstaan

Al in de eerste eeuwen moet er sprake geweest zijn van bewoning in de omgeving van Uden. In de vroege middeleeuwen werd de plaats bekend als een van de Heerlijkheden en behoorde tot het land van Ravenstein. Men sprak vroeger niet over dorpen maar er waren vlekken. Eigenlijk klopt dat ook want de dorpen hadden nauwelijks een kern en de boerderijen waren gelegen rondom het dorp. Er waren landelijke gebieden met mooie namen als Hengstheuvel, Slabroek, Bedaf, De Rakt en Koldert. Na de tweede wereldoorlog werd Uden door de regering aangewezen als groeikern.

Uden in de vijftiger jaren

Tot in de vijftiger jaren was Uden een dorp wat voornamelijk agrarisch was. De boeren in de directe omgeving hadden een gemengd bedrijf dat wil zeggen dat men zowel leefde van veeteelt als van akker- en tuinbouw. De kern van het dorp bestond slechts uit een paar straten zoals:

• De Marktstraat waar ook het stadhuis was gevestigd op de markt. In de straat stonden mooie lindebomen.
• De Kerkstraat waar de grote parochiekerk stond Sint Petrus stoel van Antiochië en waar een groot kerkplein was.
• De Sint Jansstraat liep vanuit het kleine centrum richting Mariaheide.
• De Kapelstraat waar de kapel van de kruisheren was gevestigd.
• De Schafstraat liep vanaf de Marktstraat in de richting naar Volkel.

De mensen kenden elkaar onderling. De voertaal was Brabants. De vrouwen droegen op zondag nog de Brabantse poffer. De bakker kwam aan huis, oorspronkelijk met paard en wagen en later werd dit de fiets met broodkist. Ook de groenteman kwam enige malen per week langs. Onderling werd er echter ook vaak een "maaltje groenten" gratis verstrekt aan elkaar. De melkboer kwam dagelijks langs en had grote vaten op de wagen waar de melk vers uit getapt werd. Later werd de melk in flessen verkocht en verdween de melkboer. In Uden was oorspronkelijk helemaal geen supermarkt. Deze kwam pas laat in de vijftiger jaren en de eerste supermarkt hier was de Végé midden in het dorp. Later werd deze gevolgd door de Spar. De komst van een winkel zoals Jamin was een bijzondere gebeurtenis. Midden in het dorp woonde de Kuiper (die tonnen en vaten maakte) en ook de Smid die de paarden ging beslaan. Na de tweede wereldoorlog werd Uden aangewezen als groeikern.

Het station

Tijdens en tot vlak na de 2e wereldoorlog reed er in Uden een trein die van Boxmeer naar Boxtel reed. Daarom was er een station en een stationsstraat. De verbinding werd in 1948 opgeheven en er was alleen nog vervoer van goederen. Ook reed er sedert 1883 door het dorp een tram van Veghel via Uden naar Nistelrode en Oss. Deze werd de Goede Moordenaar genoemd omdat er veel ongelukken mee gebeurden. Deze tram stopte in 1939.

Uden na de Tweede Wereldoorlog

In 1948 werd er een nieuwe wijk opgeleverd waarvan de straten mooie namen kregen. Voor de plaatselijke bevolking was de naam nog steeds Het Kreppenend. Hier woonde vroeger de armlastige bevolking die weleens een Krep kreeg. Dat was een stukje vlees wat overgebleven was. Peperstraat en Bosschebaan zo werden hier enige nieuwe straten genoemd. In dezelfde tijd vlak na de tweede wereldoorlog kwamen er nieuwe woningen rondom het dorp. Opvallend was dat de straten allemaal namen kregen die te maken hadden met het Roomse leven van het dorp. Zo kenden we de Prior van Milstraat, St. Annastraat, Helenastraat en Sacramentsweg. De eerste andersdenkenden (zo werden niet katholieken genoemd) kwamen in Uden wonen na de tweede wereldoorlog toen de expansie begon.

Uden rijk aan kloosters

In Uden waren diverse kloosters en religieuze kloostergemeenschappen.

• Het Retraitehuis. Het retraitehuis werd geopend in 1912 en was in handen was van missiezusters van de H. Geest. Uit de verre omgeving kwamen dames en religieuzen om op retraite te gaan. Thans is het retraitehuis een woonzorgcentrum.
• De orde van de Birgittinessen bestaat uit slotzusters en is hier gevestigd sedert 1644.
• Het onderwijs werd verzorgd door de zusters Franciscanessen.
• Het ziekenhuis en tevens weeshuis was in handen van de zusters van de H. Carolus Borromaeus die in 1877 van Trier naar Uden verhuisden. Zij verzorgden een klein ziekenhuis, het weeshuis Sint Agnes en tevens een gasthuis voor oude mannen en vrouwen. In 1935 werd dit complex opnieuw geopend. Later werd het weeshuis en ziekenhuis gesloten en thans is op deze plaats nog Huize St. Jan gevestigd als verzorgingshuis met aanleunwoningen.
• De Kruisheren die zich in Uden vestigden in 1638 hadden hier de priesteropleiding gevestigd, zowel klein- als groot seminarie. Een grote brand vernietigde het klooster van de kruisheren aan het eind van de vijftiger jaren. Er werd later een lyceum gevestigd.
• In Uden was ook een pensionaat gevestigd van de zusters Ursulinen. Dit was gedurende de jaren 1845 tot 1910. Later werd dit pensionaat overgeplaatst naar Boxtel.

Processies en bedevaart

Omdat er in Uden zoveel kloosters waren was het als kind bijzonder om mee te lopen in de processie. Zowel bij het H. Hartfeest als op Sacramentsdag en tijdens de mei-vieringen werden er processies gehouden in het dorp maar ook in de tuinen van de kloosters. Als je de eerste H. Communie had gedaan had je een mooie bruidsjurk waar wel een paar maal de zoom uitgehaald kon worden en zo kon je een paar keer meelopen in de processie en daarna genieten van chocolademelk of ranja met een krentenbol.
Uden is ook bekend als bedevaartsplaats. Hier werd een houten beeldje uit het jaar 1450 beroemd. O.L.Vrouwe ter Linde had haar eigen processie en werd gedurende de maand oktober extra vereerd in de kapel van de Kruisheren.

Vliegbasis Volkel

Vliegbasis Volkel werd in 1940 door de Duitse bezetter aangelegd. Na de tweede wereldoorlog werd hier in 1949 de basisopleiding voor militairen gevestigd en in 1950 werd de basis overgedragen aan de Koninklijke luchtmacht. Er is in de jaren rond 1980 veel gedemonstreerd in deze omgeving omdat hier kernwapens zouden liggen. De vliegbasis Volkel heeft gezorgd voor een enorme expansie van de dorpen Uden, Volkel en Odiliapeel. In het midden van de vijftiger jaren werd vliegbasis Volkel uitgebreid. Om deze uitbreiding mogelijk te maken werden er grote nieuwe wijken gebouwd in Uden waar militairen uit geheel Nederland gehuisvest werden. Dit betekende een grote verandering voor het Rooms Katholieke Uden waar de pastoor naast de burgemeester de scepter zwaaide. Jaarlijks worden op vliegbasis Volkel open dagen georganiseerd met de naam Volkel in de wolken.

Na de vliegbasis volgde de industriële ontwikkeling

In Uden was er van oorsprong weinig industrie. Er was een fabriek van DICO die oorspronkelijk strohulzen en later metalen bedden produceerde. Later werd dit Beter bed die inmiddels de productie heeft verplaatst naar Oost Duitsland. Belangrijk was de koekfabriek en de grossierderij van de familie Aldenhuyzen die peperkoek maakten. In de vijftiger jaren vestigde zich in Uden op het industrieterrein verschillende bedrijven zoals Simplalux ( wat later snel failliet ging) en ook Iduna de corsettenfabriek waar veel jonge meisjes van de agrariërs gingen werken om een vast inkomen te verdienen. Philips volgde met een vestiging en er kwamen steeds meer bedrijven zoals de Kroon fietsenfabriek. Ook van Hout- Brox heeft zowel in Veghel als hier haar roots. Bij de boterfabriek werd door 255 veehouders de melk aangeleverd. Het industrieterrein heeft zich enorm uitgebreid en er zijn grote woonwijken ontstaan. Dit heeft tot gevolg gehad dat er in Uden een snelle cultuurverandering optrad. Mensen kennen elkaar niet meer en zijn overal uit het land afkomstig.

Kersen en Kersenhof

Een van de belangrijkste producten van de tuinbouw in Uden waren de kersen. Sedert 1900 was er een kersenveiling die gehouden werd op de markt. de Udense Zwarte en ook de Udense Spaanse kers waren tot in de wijde omtrek bekend. In de zomer aan het begin van de maand juli werd De Kersenhof gebouwd. Op het marktplein werden voorstellingen gehouden waarbij artiesten optraden. In dit verband kunnen we nog denken aan een optreden van Johny Jordaan. In de Marktstraat werden allemaal stalletjes opgesteld waar men kersen kon kopen en de schooljeugd kon genieten van sport en spel. Families zaten bij elkaar en de kersen kwamen royaal op tafel. Later werd het feest veranderd.

Bezienswaardigheden Uden

Uden is een paar maal uitgeroepen tot meest groene plaats van Nederland. Er wordt veel aandacht besteed aan groenvoorzieningen zowel in het dorp zelf als in de omgeving. Daarnaast zijn bezienswaardig:

• De molen van Jetten.
• De Kerk Sint Petrus Stoel van Antiochië werd gebouwd in 1890. Tijdens de tweede wereldoorlog werd er in de kelder van deze kerk door veel dorpelingen geschuild voor de bombardementen.De kerk is een bezoek waard en al van ver in de omtrek te zien.
• Museum voor religieuze kunst vaan de Vorstenburg.
• Het Retraitehuis is te bezichtigen.
• Het Raadhuis uit 1937 staat op het marktplein.
• Natuurpark de Maashorst.
• Het Hemelrijk in Volkel is een natuurgebied met strandbad.
• De Bedafse Bergen met vlooienstoken op de eerste zondag van de Vasten.

Twee coupletten van Udens volkslied

We woone de grond in
Aolling aafter ôp de plak
In dè klen leemen houske
Mi dè groot strôjen dak

Holaderiee, holaderioo. holaderiehopsasa holadriee
enz.

Ons vaoder en ôns moeder
zijn van Ujense komaf
Ons moeder kumt van Koldert,
Onze Vaoder van Bedaf.
Holadriee enz.