Valkenburg, de vuursteenmijnen

Gretig maar weloverwogen graaft de mens 5300 jaar geleden naar vuursteen. Met de gevonden vuurstenen, kan hij bijlen maken. Deze bijlen heeft hij nodig om bos te kappen, de grond te bewerken en zich te vestigen op het vruchtbare land. Dit is een keerpunt in de geschiedenis, want de jager is een landbouwer geworden.

• Valkenburg en zijn omgeving waren altijd al aantrekkelijk....
• Oude Steentijd
• Einde Oude Steentijd en Midden Steentijd
• Nieuwe steentijd
• Vuursteenmijn aan de Plenkertstraat
• Archeologisch monument

Valkenburg en zijn omgeving waren altijd al aantrekkelijk....

Het Zuid/Limburgse landschap biedt door zijn geologische opbouw al in vroege tijden een tal van mogelijkheden voor de mens. Rijke jachtgronden, brongebieden, beschutting op de zon beschenen hellingen maar ook grondstoffen voor gereedschappen en wapens. Rond de stad Valkenburg, in de flanken van het Geuldal komt kalksteen, hier ook wel ´mergel´ genoemd naar de oppervlakte. Deze afzettingen uit het Boven Krijt (65 miljoen jaar geleden) bevatten in dit gebied grote hoeveelheden vuursteen, die ook wel silex worden genoemd. Bij archeologen en geologen staat dit ook wel bekend als ´Valkenburgvuursteen´. Valkenburg en zijn omgevingen bevatten een fascinerend archeologisch archief, wat ons een boeiende blik geeft van het leven van onze verre voorouders.

Oude Steentijd

Op basis van vele archeologische vondsten kan gesteld worden dat de Neandertaler al Valkenburgvuursteen verzamelde in de flanken van de Geul, en op de grindbanken van het riviertje de Geul. Deze vuursteen werd voor een deel naar de plateauranden gebracht voor het maken van werktuigen.

Einde Oude Steentijd en Midden Steentijd

Aan het einde van de laatste ijstijd, toen het klimaat met tussenpozen milder werd, bereikte de modernere mens - die toen nog eigenlijk rendierjager was - Zuid-Limburg vanuit het zuidoosten. Deze gespecialiseerde jagers zijn bekend om hun fraaie rotsschilderingen in Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje. Hun aanwezigheid in Zuid-Limburg wordt ook verraden door hun specifieke werktuigen uit voornamelijk vuursteen. Deze jagers legden enorme afstanden af en versleepten talrijke typen vuursteen uit verschillende gebieden naar hun jachtterritorium. Hij vervaardigde voornamelijk klein gereedschap voor de jacht op boswild. Vuursteen hiervoor werd gevonden aan de oppervlakte en bestond voor een klein deel uit Valkenburgvuursteen. De grindbeddingen van de Geul waren plekken bij uitstek waar bij uitstek zonder grote inspanning vuursteen van diverse typen. Dat dit gebeurde, kan worden afgeleid uit de aard van de talrijke vondsten uit deze periode.

Nieuwe steentijd

Recente wetenschappelijke onderzoeken bevestigen dat in de omgeving van Valkenburg ca. 5300 jaar geleden een imponerend centrum van vuursteenwinning en bewerking is geweest. Dit hangt samen met nieuwe levensgewoonten: mensen gaan leven van akkerbouw en veeteelt en vestigen zich op één plek. Zo ontstaan de eerste nederzettingen (dorpen). Doordat de bevolking toeneemt wordt ook de vraag naar vuursteen groter. Op vele plaatsen in Valkenburg zijn bewijzen gevonden van prehistorisch vuursteenmijnbouw. Een dwarsdoorsnede van een mijnbouwsysteem is nu nog te zien in de Plenkertstraat, ongeveer een kilometer ten westen van de middeleeuwse stadskern. Op deze plek is de mijnbouw van vijf millennia geleden op ooghoogte waarneembaar.

Vuursteenmijn aan de Plenkertstraat

Vermoedelijk is al enkele eeuwen geleden in de Plenkertstraat de voet van de dalhelling afgegraven en een deel van de prehistorische mijntjes blootgelegd. Dit gebeurde zonder dat men de betekenis ervan begreep. Toevallig bleven de delen van de mijntjes behouden, waar verder niets mee gebeurde. Ze bleven lang onberoerd en deels door de begroeiing verborgen.
Pas in 1992 werden die holen en steile wanden herkend als de gangetjes en de schachten van vuursteenmijntjes.

Archeologisch monument

In 2003 werd dit bijzonder monument uit de steentijd toegankelijk gemaakt. Een tijdbalk van 53 meter lengte geeft de 5300 jaar weer die verstreken zijn sinds de exploitatie van de mijntjes. Dit Nederlands Rijksarcheologisch monument als als een open etalage aan de straatkant is voor Europa uniek. Deze plek biedt een volledig profiel van een aantal schachten en ondergrondse kruipgangetjes. Dat geeft een indringende kijk op het werk van onze verre voorouders. De sporen van hun hakken zijn na vijf millennia nog zichtbaar en getuigen van hun vernuft en inspanning om de grondstof te vinden voor hun werktuigen. Wie beseft hoe onontbeerlijk metaal in onze tijd is, kan zich voorstellen met welke ijver en doorzettingsvermogen deze mensen hier hun vuursteen uit de mergel haalden - eeuwen vóór dat Cheops zijn grote piramide liet bouwde.