Heusden, pareltje aan de Maas

Heusden, pareltje aan de Maas Aan de noordkant van Noord-Brabant ligt tegen de zuidkant van de Maas de vestingstad Heusden. Het woord vestingstad zegt het eigenlijk al, Heusden is een stad met een rijk historisch verleden. Het leuke is, dat dit verleden in Heusden overal opnieuw zichtbaar is gemaakt. Overal waar je loopt of kijkt zie je het verleden herleven. Een bezoekje meer dan waard!

Vroege bewoning Heusden

Rivieren zijn altijd populaire woonplaatsen geweest, vooral omdat de rivier een handelsroute was. Handelswaar, producten en grondstoffen konden over het water gemakkelijk worden aangevoerd. Via nederzettingen langs het water kon dat alles worden verhandeld. De eerste vermelding van bewoning in de streek waar nu Heusden ligt dateert van het jaar 722. Een latere vermelding, in 839, geeft aan dat Noormannen het toenmalige dorp verwoest hebben. Heel waarschijnlijk ging het hier niet om het huidige Heusden, maar om het nabijgelegen Oud-Heusden, omdat de Maas vroeger hier langs stroomde. De loop van de Maas is sindsdien gewijzigd.

Strategische ligging van de vesting

Rivieren zijn niet alleen populaire woon- en handelsplaatsen, het zijn ook strategische locaties. Vanuit nederzettingen langs de rivier kon tol worden opgeëist van passerende schepen en kon invloed worden uitgeoefend op wie (en wat) er wel of niet kon passeren. Een nederzetting aan een rivier had dus woon- en handelswaarde maar was ook een knooppunt van politieke en militaire macht. Al in de twaalfde eeuw werd langs de Maas het Kasteel Heusden gebouwd. Omdat kastelen een zekere bescherming boden, was het slim om er vlak bij te gaan wonen. Zo ontwikkelde het stadje Heusden zich. In 1210 was er al een kerk in Heusden. Hoewel het precieze jaar niet helemaal duidelijk is, moet Heusden ergens tussen 1231 en 1318 stadsrechten hebben gekregen.

Strategische grens

Aan de noordkant van Brabant, zo tegen de zuidkant Maas aan, kwamen diverse machtsgebieden bij elkaar. Naast Brabant in het zuiden, lagen aan de noordzijde van de Maas Holland en Gelre (Gelderland). Ook het graafschap Kleef, nu vooral in Duitsland gelegen, had hier bepaalde rechten. Voor iedere partij was beheersing van de Maas van belang, en dus de macht over Heusden. Afwisselend hebben de Hertog van Brabant en de Graaf van Holland enige tijd de macht over Heusden gehad.

Tachtigjarige Oorlog

Ook in de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648) speelde de strategische ligging van Heusden een rol. Juist voorafgaand aan de oorlog werd de stad belaagd en verwoest door Spaanse troepen. Het is logisch dat Willem van Oranje, die de strategische waarde hoog inschatte, in 1581 de opdracht gaf de vestingwerken van Heusden te moderniseren. Hierdoor zouden nieuwe Spaanse aanvallen beter afgeslagen kunnen worden. Door de nieuwe stadswallen, die onderdeel waren van de vestingwerken, kwamen ook de haven het het kasteel van Heusden binnen die wallen te liggen, wat de veiligheid en het defensief vermogen uiteraard ten goede kwam. Heusden werd nu gezien als een onneembare vesting, en de Staatse troepen maakten van de stad een belangrijk bruggenhoofd.

Nieuwe vesting

Hoewel de vesting in de Tachtigjarige Oorlog goede diensten had bewezen, dienden de vestingwerken wel regelmatig te worden aangepast aan de moderne tijd. Tussen 1700 en 1730 werd gewerkt om de vestingstad te laten voldoen aan het Nieuwe Nederlands Vestingstelsel.

Einde van een vesting

Na de stichting van het Koninkrijk der Nederlanden (1813) verloor de vestingstad zijn functie. De vestingstatus verdween in 1821, en vanaf 1879 werd er ook geen garnizoen meer in Heusden gelegerd. Onderhoud aan de vestingwerken was dan ook niet meer nodig, waardoor deze in verval kwamen. Er gingen stemmen op om alles maar gewoon weg te halen.

Molen in HeusdenMolen in Heusden

Restauratie

Gelukkig deden nieuwe inzichten in het omgaan met de historie het tij keren. De sloop van de vestingwerken ging van de baan, en daarvoor in de plaats kwamen uitgebreide restauratieplannen. Het idee was om de vestingwerken geheel naar de oude staat te herstellen. Dan was het nog de vraag of men terug moest naar de situatie van 1730 of juist daarvoor. Uiteindelijk is besloten alles te restaureren naar de situatie 1646 – ook omdat daar nog gedetailleerde kaarten van bestonden. In 1968 ging het werk van start, dat tientallen jaren zou gaan duren.

Heusden, commiezenhuisHeusden, commiezenhuis

Het resultaat

Wie nu door Heusden loopt, ziet dat het resultaat verbluffend is. Niet alleen de vestingwerken, maar ook huizen en straten zijn in oude glorie gerestaureerd. Het is alsof je in de tijd verplaatst bent, en alleen door een enkele passerende auto kom je weer even in het heden. Het stratenplan van Heusden dateert nog uit de middeleeuwen. De stadsmuren, met kanonnen die dreigend over de Maas wijzen, de molens, de ommuurde haven, de kinderkopjes op de straten, al deze zaken ademen een sfeer van vroeger. De originele vismarkt bij de haven is ook in ere hersteld. In Heusden zijn ruim 120 panden ingeschreven in het rijksmonumentenregister, huizen met verschillende oude gevels. En dat is veel voor zo'n klein stadje. Alle factoren werken samen om van een bezoek aan Heusden een belevenis te maken.

De ommuurde haven van HeusdenDe ommuurde haven van Heusden

Omgeving

Vanaf de stadsmuren van Heusden heb je een prachtig zicht op de Bergse Maas. In de omgeving zijn mooie wandelroutes uitgezet. Wie met de fiets komt, kan enkele dorpjes vlak bij Heusden aandoen, Herpt aan de ene kant, Heesbeen aan de andere kant. Met het pontje bij Herpt kun je de Maas oversteken naar Bern. Aan de andere kant van Heusden is ook een brug.

Tot slot

Het vestingstadje Heusden is een pareltje aan de Maas. Wie hier een bezoek brengt zal de sfeer van vroeger tijden kunnen opsnuiven. Gelukkig zijn er voldoende terrasjes om met een modern drankje van dit alles te genieten!
© 2012 - 2024 Hansvg, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
De vestingstad RavensteinDe vestingstad RavensteinHet vestingstadje Ravenstein vormde tot 2003 samen met elf andere dorpen een zelfstandige gemeente met ongeveer 8500 inw…
Vestingstad WoudrichemWoudrichem is een klein vestingstadje in de provincie Noord-Brabant, in de volksmond ook wel Woerkum genoemd. Ook al tel…
De Bergsche Maas, Noord-BrabantDe bijna 30 kilometer lange Bergsche Maas is een tussen 1888 en 1904 gegraven rivier, die tot doel had wateroverlast te…
Langres, een mooie historische Franse stadLangres, een mooie historische Franse stadLangres is een Frans vestingstadje met een goed bewaarde ommuurde oude vestingstad. De historische binnenstad met zijn v…
Bronnen en referenties
  • Wikipedia: Heusden
  • Foto Commiezenhuis: Wikipedia, gemaakt door G.Lanting
Hansvg (513 artikelen)
Laatste update: 12-04-2020
Rubriek: Reizen en Recreatie
Subrubriek: Binnenland
Bronnen en referenties: 2
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.