Klooster Ter Apel: levendig kloostermuseum

Het smalste stukje Groningen, ingeklemd tussen Drenthe en Duitsland, herbergt sinds de 15de eeuw een plek waar gastvrijheid en gemeenschapszin centraal staan: Klooster Ter Apel. Er wonen geen kruisheren meer, maar de sfeer van eeuwen her is nog altijd voelbaar in het gebouw, dat nu een museum en expositieruimte is. Klooster Ter Apel werd tussen 1465 en 1561 gebouwd, nadat ene Jacobus Wiltingh, pastoor in Garrelsweer en vicaris in Loppersum, zijn nederzetting Apell aan de Orde van het Heilig Kruis had geschonken, onder voorwaarde dat zij er een klooster zou stichten. Het Ordebestuur benoemde het Kruisherenklooster Sint Gertrudis in Bentlage tot moederklooster en stuurde vier priesters en enkele lekenbroeders naar Apell. De bewoners van Klooster Ter Apel waren kanunniken (wereldlijke geestelijken) en vormden vanaf het begin een actieve en sociale gemeenschap. Ze boden gastvrijheid aan pelgrims en zieke mensen, bewerkten het land, bakten brood en brouwden bier.

Priester of dominee?

In 1593 veroverde de protestantse Willem Lodewijk van Nassau het gebied en moesten de katholieken hun geloof afzweren. De laatste prior van Ter Apel werd dominee, maar kon evengoed nog jarenlang zijn katholieke gang gaan tijdens de eredienst. Hij wist niet hoe hij als dominee te werk hoorde te gaan! Overigens is het min of meer te danken aan de overgang naar het protestantisme dat het kloostercomplex goed behouden is gebleven. Het deel van de kerk dat vroeger bestemd was voor wereldlijke bezoekers (omwonenden, pelgrims en handelslieden) is nog altijd in gebruik als kerk.

Wisselexposities

Klooster Ter Apel had in de loop der eeuwen geregeld te maken met natuurgeweld en moest dan herbouwd of gerepareerd worden. Of afgebroken, wat de westgevel in 1755 overkwam. Toch is veel behouden gebleven. Het werd in de eerste helft van de vorige eeuw gerestaureerd en onlangs is het oorspronkelijke vierkant hersteld door de nieuwbouw van de westgevel: modern, maar passend in de historische sfeer. De nieuwe vleugel herbergt wisselende exposities van religieuze kunst en/of moderne kunst uit de omgeving.

Middeleeuwse kloostersfeer

Voor de verstilde sfeer van het middeleeuws klooster kun je terecht in de kerk en de historische vleugels. Deze vormen het kloostermuseum. Wandel vanuit de vroegere wachtkamer (nu receptie en kloosterwinkel) de kruisgang in, met zijn fraaie kruisbogen. Je passeert de kapittelzaal, waar vroeger werd vergaderd en gekapitteld (gestraft) en waar je nu een film kunt bekijken over het klooster. Na het voorportaal en de sacristie (waar de priesters hun rijk geborduurde kerkgewaden aantrokken) kom je in de gotische kanunnikenkerk. Hier vind je onder meer hoge gewelven, beschilderde ramen en fraaie eikenhouten koorbanken. Van recente datum is het Mariabeeld, waarbij bezoekers een kaarsje kunnen branden: bewijs van oplevende spiritualiteit in Nederland.

Niet aankomen!

Aan de andere kant van de dubbele muur halverwege de ruimte bevindt zich de lekenkerk, voor wereldlijke bezoekers. Die mochten daar (staand) de mis bijwonen. Grenzend aan de tweede oorspronkelijke kruisgang vind je het vroegere gastenverblijf, de kamers van de prior en de subprior en de refter (nu kloostercafé). Hier onder meer exposities over glasblazen, winnen en mengen van pigmenten en brandschilderen, activiteiten die hier vroeger plaats vonden. De binnentuin herbergt de kruidentuin, waar zo’n 130 soorten worden geteeld: geneeskrachtige kruiden, kruiden voor het op smaak brengen van het eten en kruiden voor het maken van pigmenten. Je mag ze bekijken, maar beter niet aanraken. Er zijn uiterst giftige soorten bij!

Leven in het klooster

Klooster Ter Apel ademt steeds meer de sfeer van het vroegere klooster. Op zolder zijn de kloostercellen, ziekenzaal en het scriptorium terug gekomen. Je snuift er de geur van wierook op en kunt er Gregoriaanse muziek beluisteren. Het bier wordt volgens het oude recept gebrouwen en ook de Kruisherencake en Monnikenkoek komen opnieuw uit de oven. Te proeven in het kloostercafé en te koop in de winkel. De productie vindt overigens niet meer in Klooster Ter Apel zelf plaats.

Praktische informatie

Boslaan 3-5
9561 LH Ter Apel
0599 – 58 13 70
website klooster
di-zo 10-17 uur (zo vanaf 13 uur; zomervakantie tot 18 uur én open op maandag)
toegang: € 4 - € 7,50 (gratis met Museumkaart)

In de omgeving

• In de omgeving kun je mooie wandelingen maken in het Kloosterbos, onder meer het Kanunnikenpad (4 km) of een wandeling van 12 kilometer door de Ter Apeler bossen.
• Met de fiets? Volg de fietsroute langs interessante ‘kloosterplekjes’: waar visten de kruisheren, waar graasden hun schapen en waar brouwden zij hun bier?
• Leuk idee voor een dagtocht: ‘Van klooster tot Abdij’: met bezoek aan het klooster en een middeleeuwse kerk, een boottocht met een snikke, een fietstocht, het proeven van streekspecialiteiten en een diner (€ 45, zie website voor meer informatie).

Meer kloosters

Nog meer lezen over verblijven in kloosters? Bekijk de special 'Spiritueel logeren'.