Fort De Schans en de steunforten Redoute en Lunette op Texel

Ten zuidwesten van Oudeschild vinden we de restanten terug van een militair fort uit de 16de eeuw: fort De Schans. Het was niemand minder dan Willem van Oranje die het fort liet bouwen. Nadat het fort verschillende keren werd uitgebreid in de 17de en 18de eeuw, bemoeide ook Napoleon zich met fort De Schans. Hij liet nog twee steunforten bijbouwen: fort Redoute en fort Lunette. Natuurmonumenten restaureerde deze forten en ze zijn nu voor iedereen vrij toegankelijk.

Een fort als verdediging tegen de Spanjaarden

De geschiedenis van fort De Schans gaat terug tot de 16de eeuw. In die tijd lagen steden als Amsterdam, Volendam, Hoorn, Enkhuizen en Kampen aan de Zuiderzee. Schepen moesten over het Marsdiep tussen het vasteland en het eiland Texel varen om de havensteden aan de Zuiderzee te kunnen bereiken. De zuidoostelijke zijde van het eiland Texel was strategisch van groot belang om het Marsdiep, en daarmee de toegang tot de Zuiderzee, te beheersen.

Prins Willem van Oranje, in strijd met de Spaanse overheersers, gaf daarom in 1574 opdracht om een militair fort te bouwen op deze strategische plaats op het eiland Texel. Het werd een stervormig fort met vijf bastions, omringd door een vestinggracht.

In het begin waren er slechts een twintigtal soldaten gelegerd in het fort. Op het einde van de 16de eeuw en het begin van de 17de eeuw nam dit aantal gestaag toe. Het militair belang van het fort werd groter. Begin 1603 waren er 50 soldaten aanwezig in De Schans, maar in de loop van datzelfde jaar steeg dit aantal reeds naar 113.

Tijdens de Gouden Eeuw

In 1602 werd de Verenigde Oost-Indische Compagnie opgericht (VOC) en dit luidde het begin in van de Nederlandse Gouden Eeuw. De handelsschepen van de VOC voeren via de Zuiderzee naar de Noordzee en legden aan voor de rede van Texel (het kustgebied ten zuidwesten van Oudeschild) om water en proviand in te slaan. Fort De Schans was hierbij van groot militair belang om de handelsschepen te beschermen tegen eventuele vijandelijke aanvallen. In de loop van de 17de eeuw werd het fort uitgebreid met poorten, kazernes en een kruitmagazijn.

Bezoek van Napoleon

Keizer Napoleon himself bezocht fort De Schans op 16 oktober 1811. Nederland werd toen overheerst door Frankrijk. Napoleon wilde een reeks verdedigingswerken aanleggen langsheen de Europese kust om een eventuele aanval van Engelse troepen af te slaan.

Fort De Schans, strategisch gelegen aan de toegang tot de Zuiderzee, vormde in de ogen van de keizer een belangrijk militair steunpunt. Hij gaf in zijn eigenhandig geschreven “Note sur l’Île de Texel” opdracht om twee steunforten in de nabijheid van De Schans op te richten. Dit werden de satellietforten Redoute en Lunette. Lunette ligt ongeveer 700 meter ten oosten en Redoute op ongeveer 400 meter ten westen van De Schans.

Verval van de forten

Na de napoleontische tijd raakte De Schans samen met zijn steunforten in verval. Schepen die vanaf de Noordzee naar Amsterdam voeren, konden voortaan gebruik maken van het Noordhollandsch Kanaal (gegraven in 1819 – 1824) en het Noordzeekanaal (aangelegd in 1865 tot 1876). Het militaire belang van het fort aan het Marsdiep verminderde aanzienlijk.

De forten werden in 1922 officieel opgeheven als militaire vestingwerken. In 1933 groef men de aarden wallen van Redoute en Lunette af, omdat men de grond kon gebruiken om de nabije dijken te verstevigen. Alleen de grachten bleven aanwezig in het landschap. Ook van het hoofdfort De Schans werden twee bastions afgegraven.

Restauratie van de forten

In 1992 begon Natuurmonumenten met de restauratie van de forten, verdeeld over verschillende fasen. Bij die restauratie werden diverse overblijfselen gevonden van de vroegere activiteiten in de forten. Een deel van deze archeologische vondsten kan bekeken worden in museum Kaap Skil te Oudeschild.

Fort De Schans werd zoveel mogelijk hersteld in de bouwstaat waarin het verkeerde tijdens de Franse tijd (1795-1813). Een aantal delen werd opnieuw gemetseld: de toegangspoort, twee waterputten en de ravelijnsmuur. De restauratie was voltooid in september 2002. Sindsdien kan het fort vrij bezocht worden.

Natuurmonumenten bracht de aarden wallen van de nevenforten Lunette en Redoute terug aan in 2010. Zo zijn ook deze forten terug zichtbaar in het landschap. Het steunfort Lunette kan men bereiken via een brug over de vestinggracht. Redoute vervult een natuurfunctie en is tegenwoordig het leefgebied van een aantal bijzondere planten, kleine zoogdieren, vogels en insecten.

Kanonnen overgevlogen met helikopter

Zowel op fort De Schans als op steunfort Lunette kunnen antieke kanonnen uit 1809 bewonderd worden. Deze kanonnen werden in bruikleen gegeven door het Marinemuseum van Den Helder. Omdat men deze antieke stukken, elk met een gewicht van 4000 kg, moeilijk met vrachtwagens en kranen ter plaatse kon brengen, werd een Chinook-helikopter ingezet. Het overbrengen van de kanonnen met een helikopter op 6 september 2012 trok heel wat kijklustigen aan.

Bezoek aan de forten en activiteiten

Forten De Schans en Lunette zijn gratis te bezoeken van zonsopgang tot zonsondergang. Wie geïnteresseerd is in een bezoek aan de forten met een gids, kan contact opnemen met museum Kaap Skil te Oudeschild.

In en rond fort De Schans vinden er veel activiteiten plaats, waaronder het jaarlijks terugkerende festival Midzomerschans op 21 en 22 juni. Ook de wandelaars en fietsers komen aan hun trekken. De 34,9 km lange fietsroute Texel komt langs fort De Schans. Ook de wandelroute Noordkaap-Texel (5,5 km) komt voorbij het historische fort.

Na een lange periode van verval en verwaarlozing staat fort De Schans samen met de steunforten Lunette en Redoute terug in de belangstelling.