Top 50 oudste kerken van Zeeland

In Zeeland zijn nog een vijftigtal oude middeleeuwse kerken bewaard gebleven. De oudste kerken van Zeeland hebben nog romaanse elementen of zijn gebouwd volgens de iets jongere baksteengotiek. Weer iets later kwam de voor deze regio kenmerkende Scheldegotiek in zwang. In de top vijftig oudste kerken van Zeeland staan alle middeleeuwse kerken van Zeeland voor zover er nog oorspronkelijke delen van de kerk bewaard gebleven zijn.

Criteria voor opname in de lijst

Om in deze lijst opgenomen te worden moet een kerk aan een aantal voorwaarden voldoen. Ten eerste moet de bouw van de kerk voor 1500 n.Chr. gestart zijn. Alleen middeleeuwse kerken worden meegenomen in deze lijst. Een andere voorwaarde is dat de kerk deels in oorspronkelijke staat moet zijn. Dit criterium is bij de samenstelling van de lijst vrij ruim genomen. Ook wanneer slechts een bescheiden deel van de kerk in de oorspronkelijke stijl resteert, dan wordt hij opgenomen in de lijst.

Datering ouderdom kerk

Deze lijst is gerangschikt op bouwjaar. Om preciezer te zijn, het jaar waarin gestart werd met de bouw van de kerk. Het kan natuurlijk voorgekomen zijn, dat de bouw van een kerk vele decades stil gelegen heeft, voordat hij voltooid werd. Echter, voor deze lijst is het interessanter om de startdatum van de bouw te gebruiken. Verder is van de meeste kerken niet precies bekend wanneer de bouw precies begonnen is. Historici en archeologen hebben dan vaak een schatting moeten maken op basis van bouwstijl, materiaalgebruik of dendrologische gegevens (jaarringen in het hout). In feite zijn er dus veel kerken als ex aequo geëindigd in de lijst, omdat de stichtingsdatum slechts bij benadering bekend is.

Voor de samenstelling van de lijst is gebruikgemaakt van gegevens van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het is mogelijk dat de lijst ondanks de zorgvuldige samenstelling toch niet compleet is. Dat is mogelijk omdat door historisch onderzoek de bouwdatum van een kerk kan worden aangepast of omdat de juiste gegevens in 2016 nog niet bekend zijn.

Oudste kerk van Zeeland: Sint-Bavo in Aardenburg

De oudste kerk van Zeeland is de Sint-Bavo kerk in Aardenburg. De Sint-Bavo die ook vaak Sint Baafs genoemd wordt, werd gebouwd vanaf het jaar 1220 op de restanten van een nog oudere kerk. Sommige delen van de vloer zijn mogelijk ouder dan 1000 jaar. Met recht dus de oudste kerk van Zeeland en aanvoerder van de top vijftig.

De kerk is de enige in Zeeland die in zuivere Scheldegotiek is gebouwd. Typische Scheldegotiekelementen in de kerk zijn het driedelige westvenster, de omgang voorlangs de vroeggotische lancetvormige middenbeukvensters en de zuilen met knopkapitelen. Heel bijzonder in de kerk zijn de grafkelders die zijn versierd met 14e-eeuwse schilderingen van onder andere de kruisiging en de heilige maagd. De kerk is in eigendom van het RCE.

Hof te Zandekerk Kloosterzande

De Hof te Zandekerk in Aardenburg is de op een na oudste kerk van Zeeland. De stichtingsdatum ligt rond het jaar 1250. De kerk is in een bijzondere stijl gebouwd, namelijk de zogenaamde baksteengotiek, een romano-gotische overgangsstijl waarbij veel gebruikgemaakt werd van bakstenen. Deze stijl kwam laat in de twaalfde eeuw in opkomst, omdat men relatief kort daarvoor had geleerd om een goede kwaliteit baksteen uit klei te vervaardigen. Hierdoor werd de import van het veel duurdere tufsteen overbodig. In Zeeland zijn helaas geen andere voorbeelden van deze oude stijl meer te vinden.

Oorspronkelijk maakte de Hof te Zandekerk deel uit van een veel groter kloostercomplex. Dit klooster dat werd opgericht door de kloosterorde van de cisterciënzers heette het Hof te Zande, vandaar ook de naam van de kerk. De kerk werd zwaar beschadigd tijdens Tachtigjarige oorlog. In 1579 was wat tegenwoordig Zeeuws-Vlaanderen heet, de frontlinie tussen het deels protestante noorden en het katholieke zuiden. Rondtrekkende geuzen vernielden vele katholieke kerken in Kloosterzande en in de rest van Zeeland. In 1609 werd de kerk weer herbouwd, grotendeels met dezelfde stijlkenmerken. Vooral het koor van de kerk heeft dezelfde stijlkenmerken die karakteristiek zijn voor de baksteengotiek.

Ook in later jaren kende de kerk perioden van verval. In het begin van de 20e-eeuw was het verval dusdanig dat men in 1922 voorstelde om de kerk in zijn geheel maar af te breken. Gelukkig besloot men anders en gaf men de kerk een uitvoerige restauratie.

Geerteskerk te Kloetinge

De derde plek wordt ingenomen door de Geerteskerk in Kloetinge. Het dorp Kloetinge is een oude nederzetting uit de 10e eeuw en is deels gebouwd op een terp. Dit is voor Zeeland een bijzonder gegeven. De vliedbergen buiten het dorp, veelal afkomstig uit de 8e en 9e eeuw zijn in Zeeland dan weer relatief gewoon.

Op het hoogste punt van de terp staat de Geerteskerk waarvan het koor is gebouwd tussen 1250 en 1300 n.Chr. Het schip van de kerk en de toren dateren van iets later datum.

De top vijftig oudste kerken van Zeeland

Hieronder vindt u ranglijst met de top vijftig oudste kerken van Zeeland.

Lees verder

• Top 100 oudste kerken van Nederland
• Top 10 oudste steden van Nederland