Pompeii en Herculaneum - Werelderfgoed dat afbrokkelt

In het jaar 79 raken Pompeii en Herculaneum in Italië bedolven onder hete as. Het was een grote natuurramp, met erg veel slachtoffer. Toen de eruptie eenmaal inzette was er geen vluchten meer aan voor de bewoners van beide steden. Ze werden levend gekookt door de hete aswolk en gloeiende lava. Archeologisch gezien zijn de overblijfselen van groot belang, want de ruïnes en restanten hebben een schat aan wetenswaardigheden over het leven van de Romeinen net na het jaar nul opgeleverd. De site Pompeii is een werelderfgoed, maar door slecht beheer en onderhoud beschadigt de stad steeds meer. De film 'Pompeii' geeft een beeld van de ramp die zich destijds heeft voltrokken.

Pompeii en Herculaneum verwoest

De dorpen Pompeii en Herculaneum waren nooit zo beroemd geweest als ze nu zijn als ze niet waren verwoest na een vulkaanuitbarsting. De steden verdwenen onder een dikke laag as, maar de opgravingen legden het dagelijks leven van die tijd bloot. De ramp van toen leverde een schat aan informatie over het gewone leven in een gewone Romeinse stad in de tijd van 79 na Christus.

Natuurramp

Het was een natuurramp van ongekende omvang die in het jaar 79 plaatsvond. De vulkaan Vesuvius kwam met een knal tot uitbarsting. De top explodeerde en in een etmaal was er niets meer van Pompeii en Herculaneum te zien. De beide steden, die onder de rook van de vulkaan lagen, werden bedolven onder een moordende laag as, puimsteen, modder en als klap op de vuurpijl lava. In de achttiende en negentiende eeuw werden opgravingen gedaan en toen ontdekten de archeologen dat beide steden gaaf onder het puin en de as lagen. Het was alsof een hogere macht met de vingers had geknipt waarna het leven plots stil was komen te staan. Het leven van toen was buitengewoon goed geconserveerd. Het dagelijkse leven is er uit te destilleren.

Steegjes

De steden hebben nauwe steegjes en mooie huizen en het toont dat de mensen in een zekere mate van luxe leefden. Onder de as zijn prachtige badhuizen vandaan gekomen, versierd met mooie wandschilderingen. De steden hadden taveernes en ook de woonhuizen waren niet kaal en somber maar mooi versierd met kleurrijke fresco’s. De mensen waren zo rijk dat ze geld overhadden voor het aankleden van hun huizen en gebouwen. De huizen waren ruim en luxe en sommige werden gebouwd met het uitzicht op zee.

De bewoners van Pompeii en Herculaneum deden aan akkerbouw en fruitteelt en daar leefden ze van. De voet van de vulkanische berg had ook toen al zeer vruchtbare grond, waar de gewassen en fruitbomen goed op groeiden. De steden waren niet groot, meer dorpen eigenlijk, maar hadden door alle levendigheid een stads karakter. Herculaneum was de stad waar welgestelde Romeinen naartoe trokken.

Etagebouw

In Pompeii woonden voor 79 wel 10.000 mensen en Herculaneum had zo’n 4000 inwoners. De steden kenden woningen met verdiepingen, waardoor er enigszins stadse hoogbouw was. De minst rijke Romeinen woonden op de hoogste etage. Zij hadden geen binnenplaats en ook geen keuken. Bijzonder was dat de arme en rijke Romeinen min of meer naast elkaar leefden: er was geen rijke wijk en er zijn ook geen krotwoningen gevonden. Het kan ook betekenen dat de krotten werden gebouwd van vergankelijk materiaal en dat die in de hitte van de vulkaanuitbarsting volledig zijn verdwenen.
De steden zijn verzengd door gloeiende as en lava, maar dat heeft de sporen van het leven en de bedrijvigheid niet uitgewist. Die zijn er juist door geconserveerd. Er zijn winkels te zien en eethuizen, theaters en badhuizen. In de gebouwen en op straat zijn menselijke sporen te zien, zoals karrensporen en inscripties in muren.

Aardbeving

De uitbarsting van 79 werd voorafgegaan door een grote aardbeving in 62. De Vesuvius was eeuwen rustig geweest toen hij weer begon te morrelen. De bewoners van de mooie steden aan het water van de baai van Napels dachten niet aan de bom die elk moment kon barsten.

Explosies uit de vulkaan

Op 24 augustus 79 om ongeveer 12.00 uur hoorden de bewoners van beide steden een enorme explosie. Er werden stenen uitgespuwd en er was vuur te zien uit de krater. Ze zagen een grote wolk van een eigenaardige grootte. Sommige ooggetuigen die verder van de vulkaan woonden, aan de andere kant van de baai bijvoorbeeld, en de ramp daardoor overleefden hebben hun observaties opgeschreven. Er viel as uit de lucht en ook puimsteen en de top van de Vesuvius sproeide vonkenregens uit. Het werd zwart van de rook en de as stapelde zich op. Er kwam ook giftig gas in de lucht en veel mensen zijn daaraan bezweken.

Puimsteen en as

De as van de vulkaan was poreus en daardoor ontbonden de lichamen van de doden. Hun beenderen bleven in de as bewaard en ook de afdruk van hun lichaam. De archeologen die de steden afgroeven en die holtes ontdekten, hebben die als een gietmal gevuld met gips en zodoende afdrukken van de slachtoffers gemaakt. Deze afgietsels laten zien onder welke condities de mensen zijn gestorven.

Eruptie van giftige dampen

De meeste slachtoffers vielen door de giftige dampen en werden pas daarna door de as bedolven. De deskundigen zijn het er over eens dat degenen die niet door de giftige dampen gedood zijn een gruwelijke dood zijn gestorven. Ze werden bestookt met lavasteen en stikten daarna in de hete asregens. Er zijn vastgeketende slaven gevonden waarbij aan de houding van de gietvormen is te zien dat ze een pijnlijke doodstrijd hebben gehad.

Asregens

Wie nog niet dood was vluchtte in doodsnood naar de hogere delen van de stad of naar de bovenste etage van het huis. Ze konden op de begane grond het huis niet meer uit. Daar lag te veel as dat de deuren blokkeerde. In de nacht van 24 op 25 augustus werden de asregens minder, maar het bleef donker. Daarna volgden golven van giftig gas en as en die doodden de laatste overlevenden.

De zee trok terug

In Herculaneum werden minder doden gevonden dan in Pompeii. Archeologen denken dat die inwoners de streek nog hebben kunnen ontvluchten. Uit geschriften is duidelijk geworden dat de zee zich terugtrok en dat de kustlijn opschoof. Zeedieren kwamen op het droge te liggen. Wellicht hebben de inwoners van Herculaneum over de droge zee weg kunnen komen. Dit stadje kreeg te maken met hete stoomwolken en kokende regens. De modder mengde met het hete water en die gloeiende modderstroom gleed door de stad. Een stroom met een temperatuur van 400 graden Celsius bedolf Herculaneum. Wie was achtergebleven werd gekookt en stierf meteen van de hitte. Die modderstroom heeft Herculaneum als het ware geseald, volkomen afgesloten, en daardoor is dat een archeologische parel geworden. Vele huizen zijn als een cakevorm gevuld met hete modder en op die manier bewaard gebleven. Alles stroomde vol, maar er werd niets aan de vormen veranderd. Archeologen hebben van allerhande attributen en goederen gevonden. De stad bleef bewaard onder een 25 meter harde laag.

Herculaneum

De beide steden waren volledig verwoest en geen mens of dier overleefde de hitte. De grond aan de voet van de Vesuvius was andermaal bedekt met een vruchtbare laag en daar maakten de Romeinse boeren in latere jaren dankbaar gebruik van. De steden lagen eeuwenlang diep verborgen onder de nieuwe akkers. Vaag wisten de bewoners wat er onder hun vruchtbare akkers lag, maar niemand zocht naar sporen uit het verleden, niemand ging graven. In de zestiende eeuw werden de overblijfselen herontdekt, tijdens de aanleg van het Sarnokanaal, en sinds de achttiende eeuw worden er archeologische opgravingen gedaan.
Zeventien eeuwen na dato werden beelden van de stad Hercaulaneum uit gegraven en veilig gesteld. De Napolitaanse koning Karel van Bourbon was zeer geïnteresseerd in de beelden en andere kunstvoorwerpen, niet in de rest. Hij gelastte in 1748 een opgraving. De koningen wilden de oude beelden en de kunst in hun residenties plaatsen om er mee te kunnen pronken. Er werden schachten gegraven om de kostbare spullen omhoog te kunnen halen. Herculaneum bleef verborgen onder de dikke laag steen en as en na de buit werden de schachten vaak weer dichtgegooid.

Historische themapark

Met Pompeii ging het iets anders. Het Napolitaanse gezag zag het belang van de restanten en ontsloot het stadje in 1755. Publiek kon de bedolven stad bekijken nadat het Napolitaanse gezag Pompeii geheel had uitgegraven. Het werd een soort historisch themapark voor de Romeinen uit die tijd en voor reizigers die er ervan hadden gehoord. Pompeii werd bijvoorbeeld opgenomen in de route van de Grand Tour, een reis van jonge rijke Britten. De stad onderaan de Vesuvius stond standaard op het programma en welgestelde dames lieten zich portretteren in de eeuwenoude straatjes. Er kwam een soort van toeristenstroom op gang.

Gipsafgietsels
De eerste wetenschappelijke opgravingen begonnen in 1860. Archeoloog Giuseppe Fiorelli had de leiding en hij bedacht ook het procedé om gipsafgietsels van de slachtoffers te maken. Pompeii is momenteel voor 3/5 deel opgegraven.

Vesuvius

De Vesuvius barst zo nu en dan nog uit of laat gerommel horen. In 1872, 1929 en in 1944 kwam het tot een uitbarsting. Tussen de erupties door werd er gegraven in Pompeii en al die tijd was de locatie te bezoeken. Er kwamen steeds meer geïnteresseerden en toeristen kijken: Pompeii stond borg voor een indrukwekkende en historische bezienswaardigheid. In Herculaneum kwam wat minder bezoek, omdat de bezoekers via schachten naar de stad moesten afdalen. Na die spannende route was een glimp van het amfitheater te zien dat deels was uitgegraven.

Levend gekookt

Het duurde tot 1982 dat archeologen attributen en overblijfselen van mensen vonden. Die vondst leverde nieuwe inzichten op over de wijze waarop de mensen waren gestorven. Er werden twaalf boten gevonden waarin zich driehonderd slachtoffers bevonden. De lichamen lagen in verkrampte houding, zoals ook van de mensafgietsels in Pompeii bekend was. De archeologen ontdekten dat deze mensen niet door giftige wolken om het leven waren gekomen. De bootvluchtelingen kregen een immense hitte over zich heen en werden levend gekookt. Deskundigen reconstrueerden dat de lichamen geborreld moeten hebben toen de modderlava ze bedekte die de lichamen ontvleesde. De contouren van het lichaam bleef herkenbaar in de modderlava en daarom konden later de gipsafgietsels worden gemaakt. De dood moet bijzonder snel zijn ingetreden. Mensen hielden uit doodsangst de handen voor het gezicht, maar diezelfde seconde moet het ook gebeurd zijn geweest.

Luizen

De botten van de slachtoffers konden nog worden onderzocht en dat leverde een schat aan informatie op over de gezondheidstoestand en leefwijze van de bewoners van Herculaneum. Bij Pompeii konden daarover minder gegevens vergaard worden, omdat de lichamen blootgesteld waren geweest aan zuurstof. Ze waren vergaan. In Herculaneum bleef de stad sinds 79 grotendeels afgesloten. De slachtoffers in de boot waren over het algemeen ouderen, vrouwen en kinderen, die allen sporen van zware lichamelijke arbeid vertoonden. Er lagen ook resten van honden en paarden in de boten. De bootvluchtelingen waren lang niet allemaal gezond. Aan de schedels was te zien dat ze ernstig last van hoofdluis moeten hebben gehad. Ook werd er TBC geconstateerd.

Olielampjes

De slechte longen waren te wijten aan de huiselijke omstandigheden. De huizen werden verlicht met olielampjes en die walmden. Warmte kwam van een kolenvuur. In Herculaneum hadden de huizen een keuken. Het leerde de archeologen over het huiselijke leven van de Romeinen van die tijd. Er werd zelf gekookt of men liet thuis voor zich koken. Sommige huizen hadden zelfs een waterleiding. Op hooggelegen plaatsen stonden grote tonnen water waaruit het water naar laaggelegen gebieden van de stad stroomde. Voor de gewone man waren er waterputten.

Film

De oude stad Pompeii met de Vesuvius op de achtergrond is decor van verschillende films. In 2014 kwam er een nieuwe film uit met de titel Pompeii. Het verhaal gaat over een slaaf en gladiator die in een race tegen de klok zijn geliefde uit de handen van een corrupte Romeinse senator wil redden. Naast de macht vindt hij de Vesuvius als zijn opponent. De vulkaan barst uit en hij moet vechten voor zijn eigen leven en dat van zijn geliefde, terwijl Pompeii om hem heen brandt en afbrokkelt.
Regie is in handen van Paul W.S. Anderson. De film is een 3-D film. De foto’s van de stad en de Vesuvius zijn stills uit deze film.

Investering

Mei 2016

Italië trekt 40 miljoen euro uit voor onderhoud van Pompeii. In totaal trekt Italië een miljard euro uit om belangrijke culturele monumenten te restaureren. Pompeii is een van de 33 projecten.

Lees verder

• Grot van Altamira in Cantabrië - Spanje
• Waddenzee Werelderfgoed in Fotopedia en Heritage App
• Curaçao – Eiland in de Caribische Zee
• Immaterieel werelderfgoed - Friese taal en cultuur
• Toetanchamon – negentig jaar na opening van het graf