Zeevonk – Lichten van de zee door luciferase in plankton

Op een warme zomeravond kan het gebeuren dat de zee oplicht. Een wonderschoon gezicht voor de wandelaar op het strand. Wie over het natte strand loopt kan zijn voetstappen in het donker zien fonkelen met groene lichtjes. De golven lichten blauw-groen op en ook daar is het de zeevonk die het veroorzaakt. Het is op de Waddeneilanden regelmatig waar te nemen en ook op Ameland is het soms te zien. Het fenomeen is echt iets voor zwoele zomeravonden, maar het wordt soms ook in de koudere maanden waargenomen.

Verrassingen van de zee

• Plankton zeevonk
• Luciferine en luciferase
• Bioluminescentie
• Communicatie en algenbloei
• Strand bij Buren op Ameland
• Zwemmen in sprookjesachtig lichtend water

Plankton zeevonk

Zeevonk is een lichtgevend plankton van 0.5 tot 1 millimeter groot dat voorkomt in zeewater. Het is een zogenaamd zweephaardiertje dat algen eet. Bij warm weer geeft het diertje door bioluminescentie licht bij beweging. Dat geeft lichteffecten in de golven, in de voetsporen van strandwandelaars en rond mensen die zwemmen in de zee. Zeevonk komt in de Noordzee voor. De effecten worden vooral gezien bij warm weer en in ondiep water, wanneer er beweging in het water is.

Eencellig diertje
Een eencellig bol diertje met een staartje is verantwoordelijk voor het schouwspel.
Het pigment luciferine en het enzym luciferase in het diertje lichten op wanneer het in aanraking komt met zuurstof.

Luciferine en luciferase

Luciferine is een lichtgevend pigment. Vuurvliegjes, glimwormen, zwammen, diepzeevissen, algen en plankton zoals zeevonk hebben het. Luciferine betekent lichtdragend. Het enzym luciferase en zuurstof laten de luciferine oxideren en dan komt er licht vrij. Bij golfslag in zee zien we dat als lichtende zee.

Bioluminescentie

Veel dieren in de natuur geven licht. Een van de bekendste is de vuurvlieg. Ook bacteriën en andere eencelligen zijn in staat licht te geven en bijna alle diepzeedieren geven licht via bioluminescerend. De lichaamscellen kunnen licht produceren met een golflengte binnen het elektromagnetisch spectrum. Het mensenoog kan die straling niet altijd zien. Elk organisme dat gebruik maakt van biolumiscentie heeft een unieke golflengte van de straling. Ook de duur, het moment en de regulatie van licht is voor elk organisme weer anders.

Blauw of groen

Meestal is het licht door bioluminescentie blauw of groen, omdat de straling van die kleuren verder in het water doordringt dan andere kleuren. Dieren die oplichten via bioluminescentie hebben speciale organen waarin zich luciferine (een lichtproducerende stof) bevindt en het enzym luciferase. Bij oxidatie van de luciferine wordt bijna alle energie die vrijkomt in licht omgezet.

Communicatie en algenbloei

Men vermoedt dat het oplichten van planten en dieren te maken heeft met communicatie, aantrekking en afstoting.
Zeevonk kan ook als een rode waas in het water liggen. Het wordt algenbloei genoemd en komt voor wanneer er veel zeevonk in het water ligt. Zwemmen in zeevonk kan wat huidirritaties geven, maar het is niet giftig en niet te vergelijken met zwemmen in blauwalg. Wie in water met zeevonk heeft gezwommen kan volstaan met afspelen met zoet water.

Strand bij Buren op Ameland

24 juli 2012

Op de avond van 24 op 25 juli 2012 is het op Ameland raak. Vanaf het strand zijn oplichtende golven te zien. Het begint rond 23.00 uur met wat lichte schijnsels en om middernacht zijn de golven vanaf het strand bij Buren tot aan de boortoren zo’n drie kilometer noordelijk in zee, fluorescerend groen en af en toe blauw gekleurd. Dichtbij de zee is het adembenemend mooi, maar vanaf de duin gezien heeft het ook een prachtig effect. De avond erna is het nog steeds warm, maar van de lichtende zee is niets meer te zien.

Een sprookjesachtige belevenis was die keer dat de paardenreddingboot moest uitrukken vanwege een schip in nood. Het zal eind jaren zestig zijn geweest, in de tijd dat de paardenreddingboot nog voor reddingsacties werd ingezet. Het was een mooie rustige en warme zomeravond en toen de paarden voor de lancering het water inliepen, spatte het zeewater lichtend groen voor hun benen op. Na de lancering liet de reddingboot een groen lichtend spoor achter en werden ook de boeggolfjes groen verlicht door de zeevonk.

Zwemmen in sprookjesachtig lichtend water

Het lichten van de zee komt op Ameland regelmatig voor. De meest indrukwekkende belevenis is om op een zeevonk-avond zelf in de Noordzee te gaan zwemmen. De zwemmer zwemt dan in de lichtende gloed en elk spatje rondom de badgast licht groen op. Het is een ervaring om nooit meer te vergeten; het is fabelachtig en een van de verrassingen van de zee.

Foto zeevonk

Mocht er iemand een foto hebben van een lichtende zee, dan zou ik die graag bij dit artikel plaatsen. Bekijk hier foto's van zeevonk in de Waddenzee.

Lees verder

• Massale stranding kwallen aan de Noordzeekust
• Waterhoos boven Waddenzee en Noordzee
• Massastranding van zwaardschedes op het strand
• Zwemmen in de Noordzee op de Waddeneilanden
• Diepzeehengelvis – monster met een lampje