Willem Barentsz – herbouw van het schip

In Harlingen wordt sinds 2010 gebouwd aan de replica van het schip van ontdekkingsreiziger Willem Barentsz. De bouwers volgen zoveel mogelijk de bouwmethode die eind 16e eeuw gebruikelijk was. In het schip wordt zelfs hout verwerkt van bomen die in de storm van oktober 2013 zijn omgewaaid. De werf is van april tot november te bezichtigen en er is een bezoekerscentrum met informatie.

Willem Barentsz

Willem Barentsz is de man die in 1596 de noordelijke doorvaart naar Azië hoopte te vinden. Zijn opzet mislukte: het schip raakte vast in het ijs bij Nova Zembla. Barentsz was gedwongen om met zijn bemanning te overwinteren en bouwde er het Behouden Huys. Na een maandenlange overwintering maakten de mannen een barre terugtocht naar de bewoonde wereld. Barentsz zelf overleefde niet; hij stierf op Novan Zembla. Het schip waarop hij voer moet, ondanks dat het vast kwam te zitten in het ijs, goede vaareigenschappen hebben gehad. Er werden lange zeereizen mee gemaakt op alle wereldzeeën.

Leerproject

De Stichting Expeditieschip Willem Barentsz is in het leven geroepen om dit stukje Hollands glorie te laten herleven. Om dat te bereiken initieerde de stichting de bouw van een replica van Barentsz schip. De reconstructie is opgezet als leerproject. De kiellegging was in oktober 2010. De bouw wordt gebruikt voor historisch onderzoek en als opleidingsschip en als het schip klaar is wordt het ingezet voor recreatievaarten met belangstellenden. De initiatiefnemers hebben nog een droom die ze waar willen maken met dit schip: een reis naar Nova Zembla.

De hoofddoelstelling van de stichting is aldus verwoord: 'Herbouw van het expeditieschip waarmee Willem Barentsz in 1596 de weg naar Azië via de Noordelijke route trachtte te vinden.'

Subdoelstellingen zijn:

• Het originele schip zo zuiver mogelijk reconstrueren;
• het schip een educatieve functie geven gericht op de maritieme historie;
• met het schip toeristische activiteiten in Friesland en Harlingen ontplooien;
• cultureel erfgoed bewaren;
• werklozen en leerlingen een werkplek bieden;
• recreatieve vaartochten en maritieme evenementen organiseren en daarin meevaren.

Geschiedenis

Eind 16de eeuw waaieren de Hollanders uit over de wereldzeeën. De schepen komen volgeladen terug in de Hollandse havens en brengen uitheemse producten aan wal. De Hollandse handelsgeest wordt gevoed met de heerlijkste producten en succesvolle vaarten. De kooplieden zijn content maar bedenken ook dat de weg naar de oost wel erg lang is. Dat moet korter kunnen, via de noordelijke route, bijvoorbeeld.

Willem Barentsz, de ontdekkingsreiziger die zijn wiegje op Terschelling had staan, vaart op 10 mei 1596 uit om noordelijk van Noorwegen en boven Azië een doorvaart te vinden. Na drie maanden varen loopt het schip bij het eiland Nova Zembla vast in het pakijs. De mannen kunnen niet anders dan besluiten te overwinteren. De 17 mannen die de stranding overleven bouwen van wrakhout en scheepsmaterialen een houten huis dat als ‘t Behouden Huys beroemd is geworden. Ze leven van scheepsbeschuit en gedode poolvossen en moeten vechten tegen de moordende kou en ijsberen die op de lekkere geuren afkomen.

In het eerste voorjaar na hun stranding zit het schip nog steeds muurvast, maar wachten op de zomer en hopen dat er ijs smelt duurt te lang. De mannen hebben last van scheurbuik en moeten dringend ander voedsel met meer vitaminen hebben. Ze verbouwen twee reddingssloepen en gaan op pad. Willem Barentsz overleeft de terugreis niet: hij sterft op 20 juni 1597. Van de 17 overleven er 12 de ontberingen, kou, scheurbuik, sneeuwstormen en ijsberen. Zij bereiken eind augustus, ongeveer een jaar na hun stranding, Kildin in het noorden van Rusland en zetten op 1 november 1597 weer voet aan wal in Amsterdam. De noordelijke route hebben ze niet gevonden en voor de handel met de oost wordt de zuidelijke route via Kaap de Goede Hoop gebruikt.

Bezoekerscentrum

In Harlingen staat bij de werf ook een bezoekerscentrum waar het hele verhaal verteld wordt. Daar In het Bezoekerscentrum is het verhaal dat Gerrit de Veer optekende te zien. De Veer, een van de overlevenden van toen, hield een dagboek bij. In het bezoekerscentrum is vanalles te zien en er is altijd een vrijwilliger die kan vertellen over Willem Barentsz, de overwintering en over de bouw van de replica. De werf en het bezoekerscentrum - waar het verhaal van Gerrit de Veer is te volgen - zijn te bezichtigen tijdens werkdagen.

Het Bezoekerscentrum is geopend van maandag tot en met vrijdag van 11.00 - 17.00 uur, en op zaterdag- en zondagmiddag van 13.00 - 17.00 uur. De werf en het bezoekerscentrum aan de Nieuwe Willemshaven in Harlingen, zijn in de winter van half november tot 1 april gesloten en op afspraak te bezoeken.

Reconstructie

De Stichting Expeditieschip Willem Barentsz wil een zo zuiver mogelijke reconstructie van het originele schip maken en doet dat zonder originele bouwkundige tekeningen. In de tijd van Barentsz werden er geen bouwtekeningen gebruikt. In Harlingen zijn er wel tekeningen en toch wordt er gewerkt volgens een bouwmethode die dicht bij de 16e eeuwse manier van bouwen ligt.

In de tijd van Barentsz gaven de scheepsbouwmeesters hun kennis en ervaring door aan leerlingen. In de 16e eeuw bouwde men snel en niet zo precies. Er werd ‘op het oog’ gebouwd. Men begon met de scheepshuid door de huidplanken aan elkaar te zetten.
Daaruit ontstond de vorm van de romp. Als de romp half was opgetrokken werden pas de spanten gelegd. Nederland was een kei in het bouwen op deze manier. Er werd veel tijdwinst mee geboekt en het was aanzienlijk goedkoper dan de bouwwijze van de buurlanden. Hierdoor kreeg Nederland een voorsprong, een van de belangrijke elementen waardoor dit land haar Gouden Eeuw beleefde.

De Windhond

Het schip dat in Harlingen gebouwd wordt benadert het oorspronkelijke schip zeer dicht. Gegevens van 16e eeuwse wrakken werden vergeleken met schepen op schilderijen en prenten uit die tijd. Bovendien werd er een stuk van het originele schip gevonden door Russische archeologen. Scheepsbouwers konden aan de hand daarvan de bouw van de bodem van het schip bestuderen.

Het schip, De Windhond, was maar 25 meter lang en 5 meter breed. Die maat maakte het wendbaar. De Windhond moet een goed zeilend zijn geweest, licht gebouwd, lichter dan de meeste koopvaarders van die tijd. Onderin het ruim lag ballast en het schip had twee doorlopende dekken met lading. De slaap- en leefruimte was tussendeks. Op De Windhond stond een voor- en grote mast met razeilen. Ook stond er een kleine bezaansmast met een driehoekig latijnzeil.

Omgewaaide bomen

De omgewaaide bomen bij de storm van 28 oktober 2013 worden gebruikt als spanten in het schip. In het park van landgoed Stania State in Oenstjerk worden de eikenbomen verwerkt tot krommers, een begrip uit de scheepsbouw. Een krommer is een boomvorm waar gewelfde delen uit gezaagd kunnen worden. De grote takken van de eiken moeten dan minimaal 3 meter lang en krom zijn. Tevens wordt onderzocht of hout uit de bossen van Opsterland geschikt is en of de bouwers van de Willem Barentsz de dennenbomen die op Terschelling zijn gesneuveld kunnen gebruiken.

Het meeste hout voor de replica komt uit Denemarken en de Achterhoek. Na de storm van 28 november 2013 komt daar hout van Friese bodem bij en wordt er zelfs hout van Terschelling in het schip verwerkt.

Lees verder

• 50 Let Pobedy – Atoomijsbreker van Rusland
• Maersk Mc-Kinney Møller – grootste containerschip ter wereld
• Yong Sheng van rederij Cosco vaart Noordelijke IJszee-route
• Ramform Titan – het breedste schip ooit
• Scheepsramp - Vrouwen en kinderen eerst