Brandenburg: symbolen van Berlijn en hun betekenis

Wie Berlijn zegt, denkt vaak aan de Berlijnse beer. Maar waarom een beer? Ook Ampelmann is een symbool van Berlijn. Iets minder bekend misschien, maar toch ook alom aanwezig. Maar wie is dat mannetje dan? Boegbeeld van Duitsland, Marlene Dietrich werd ook geboren en begraven in Berlijn. Ook dat weten vele mensen niet, de meesten associëren haar met Amerika. Het hoe en waarom van enkele Berlijnse symbolen.

Ampelmann

Wie of wat is Ampelmann?

Ampelmann hoort net zo bij Berlijn als de Muur of de Beer. Maar wie is die Ampelmann dan? Ampelmann is gewoon het naar rechts lopende groene mannetje (der Geher) of het stilstaande rode mannetje (der Steher) van het verkeerslicht, dat in Oost-Duitsland de voetgangers veilig naar de overkant van de straat begeleidde. Het mannetje ontstond in 1961 en was ontworpen door verkeerspsycholoog Karl Peglau.

Ampelmann behouden of afschaffen?

Bij de eenwording werd er een hevige strijd geleverd om te weten of nu de Oost- Duitse dan wel de West-Duitse versie moest blijven bestaan. In 1996 brak een echte Kulturkampf los rond het ventje. In de krant Die Zeit werd op humoristische wijze gepleit voor de liquidatie van het mannetje. De Oost-Duitsers protesteerden fel! Weldra bemoeide ook de internationale pers zich er mee. Ampelmann groeide uit tot het symbool van Ostalgie (heimwee naar de tijd van Oost-Duitsland en verzet tegen West-Duitsland). Hele theorieën werden rond de Ampelmann gebouwd. Hij werd vergeleken met de "Homo ad circulum" van Leonardo da Vinci, het mannetje met gespreide handen en voeten die perfect past binnen de meest volmaakte wiskundige figuren, de cirkel en het vierkant. Dr. phil. Ulrich Giersch ziet in de rode Steher de Yin en in de groene wandelaar de Yang. Ook vandaag nog woedt de strijd hevig verder!

Ampelmann in de winkels

Ampelmann is zo bekend, dat hij zelfs zijn eigen winkel heeft: Ampelmann Galerie Shop, Hackesche Höfe, Rosenthaler Strasse 40/41 in Berlijn. Je vindt er tal van souvenirs met zowel de rode als de groene Ampelmann op: T-shirts, sleutelhangers, snoepjes, magneetjes voor op de ijskast, flesopeners, bekers, etc. Ook een boek werd aan hem gewijd: "Das Buch vom Ampelmännchen" door Markus Heckhausen, uitgegeven in 1997.

De Berlijnse Beer

Symbool van Berlijn

Het symbool van Berlijn is een beer. Hij komt voor in de vlag van Berlijn en men vindt hem overal op straat en op souvenirs. De beer kwam al in 1280 in een zegel voor. Mogelijk verwijst de Duitse naam van het dier "Bär" naar het eerste deel van de naam van de stad Berlijn. De beer kwam in 1911 in de vlag door toedoen van Ernst Friedel, de voorzitter van een Brandenburgse historische vereniging. Hij verving in zijn eerste ontwerp de zwarte baan van de oorspronkelijke vlag door een zwarte beer en het stadsbestuur ging akkoord met zijn idee. Sinsdien werd de vlag verschillende malen aangepast, maar de beer bleef. Het gaat om een zwart exemplaar met een rode tong en rode klauwen. Hij kijkt steeds naar links. In een grondwet van 1950 werd vermeld dat de beer het Berlijnse wapendier is. Na de hereniging werd de vlag in de Berlijnse grondwet van 1995 vastgelegd: witte en rode strepen met de Berlijnse beer op de middelste streep. De Berlijnse Landesdienstflagge is dezelfde vlag, maar dan met de beer in een wapen en onder een kroon. Deze vlag mag niet door particulieren worden uitgehangen. Op een paar stylistische wijzigingen na is het dus nog steeds de vlag van 1911 die wordt gebruikt.

(Veer)kracht van de stad Berlijn

De Berlijnse beer illustreert de (veer)kracht van de stad Berlijn. In 2001 en 2002 stonden op openbare plaatsen in Berlijn zo'n 300 beschilderde beren, de Buddy Bears. Het ging om een internationaal initiatief van kunstenaars, die de 2 meter hoge berenstandbeelden in levendige kleuren beschilderden. Eenzelfde intiatief werd een paar jaar later in andere landen, waaronder ook België, georganiseerd met koeien. De Berlijnse beren werden daarna geveild ten behoeve van organisaties voor hulp aan kinderen.

Marlene Dietrich

Maria Magdalena von Losch

In 1901 wordt in Berlijn Schöneberg, in de Sedanstrasse 53 (nu de Leberstrasse 65) Maria Magdalena von Losch geboren. In 1930 speelt ze als Lola de hoofdrol in de film" Der blaue Engel" van Josef von Sternberg. Ze wordt in een klap wereldberoemd, mede door haar mooie benen.

Naar Amerika

Een paar uur na de première vertrekt ze naar Amerika, op de vlucht voor de nazi's. In de Verenigde Staten treedt ze op als chansonnière en als toneelspeelster en wordt ze wereldberoemd met vertolkingen in verschillende films, waaronder Marocco en Just a Gigolo. In 1939 wordt ze zelfs Amerikaans staatsburger. Ook zingt en danst ze in 1943 - 1944 in Noord-Afrika en Frankrijk om de Amerikaanse soldaten een hart onder de riem te steken. Dat wordt haar door de Duitsers niet in dank afgenomen. Ook zij is nog steeds tegen Duitsland en het regime.

Ondanks alles Berlijnse in hart en nieren

Toch noemt de actrice haar biografie "Ik ben, God zij dank, een Berlijnse" en besluit ze dat ze na haar dood wil begraven worden in haar geboortestad. Het einde van haar leven brengt ze door in Parijs. In 1992 sterft Marlene Dietrich en wordt ze dus zoals ze het zelf wou, in Berlijn begraven, evenwel zonder officiële rouwdienst. In datzelfde jaar wordt toch op haar geboortehuis rechts naast de ingang een plaquette aangebracht ter nagedachtenis van de blauwe engel.

Slechte reputatie en verontschuldigingen

Ze heeft dan nog steeds een heel slechte reputatie in Berlijn. In 1993 flopt de musical "Sag mir wo die Blumen sind" en in december van datzelfde jaar wordt haar graf beklad met de woorden "Pelznutte" (Bontjashoer). Pas 100 jaar na haar geboorte, in 2001, biedt de stad haar verontschuldigingen aan voor de vijandelijkheden en beledigingen. In mei 2002 wordt haar postuum het ereburgerschap van Berlijn verleend. Haar graf bevindt zich in de Friedenauer Friedhof, Stubenrauchstrasse 43 - 45 in Wilmersdorf. Op haar graf staat de tekst "Hier steh ich an den Marken meiner Tage" (hier sta ik aan de grenzen van mijn dagen). In de Potsdamerstrasse 2, in het Museum für Film und Fernsehen, bevindt zich een uitgebreide Marlene Dietrichcollectie, met kledingstukken, foto's en documenten uit haar leven.