Heiligerlee, een dorp met geschiedenis

Heiligerlee is een klein dorp in de provincie Groningen en is vooral bekend geworden door de historische “slag bij Heiligerlee”, wat de eerste overwinning op de Spanjaarden was tijdens de tachtig jarige oorlog. Het dorp valt tegenwoordig onder de gemeente Oldambt en wordt in het Gronings Kloosterholt genoemd.

Geografie

Het dorp is een klassieke vorm van een lintdorp, wat betekent dat het dorp is gebouw als een langgerekt lint. De heuvels rondom Heiligerlee zijn stuwwallen ontstaan tijdens de ijstijd. Deze stuwwallen vormden een natuurlijke scheiding tussen de veengebieden ten zuiden van Heiligerlee en de kwelders ten noorden.

Geschiedenis

In 1230 werd er een klooster gesticht te Oosterlee, het huidige Heiligerlee. In 1536 doet Heiligerlee voor het eerst van zich spreken tijdens de Eerste slag bij Heiligerlee. Tijdens de eerste Slag bij Heiligerlee vochten de troepen van de hertog Karel van Gelre tegen de troepen van keizer Karel V.

In 1568 vond er wederom een veldslag plaats, ditmaal tussen de Spaansgezinde en de Staatse troepen. Door gebruik te maken van het terrein ter plaatse, wist Graaf Lodewijk van Nassau de Spaansgezinde troepen in de val te laten lopen. Graaf Lodewijk gebruikte de heuvels om zijn leger achter te verbergen en in de kuilen van turfwinning in het veengebied liet hij scherpschutters zich verstoppen. De Spaansgezinde troepen leden een verpletterende nederlaag. Voor het Staatse leger was de overwinning een grote opsteker voor het moreel, maar de broer van Graaf Lodewijk van Nassau overleed tijdens de veldslag. In het Wilhelmus wordt gerefereerd aan het overlijden van Adolf van Nassau in deze veldslag. De gewonden uit de veldslag werden verzorgd door de nonnen in het klooster. De exacte plaats van de veldslag is niet bekend, en ook de locatie van het massagraaf van gesneuvelde soldaten is niet bekend.
Tijdens hun terugtocht hebben de Staatse troepen het klooster in brand gestoken. Delen bleven nog gespaard.

In 1583 werd het klooster veroverd door de Staatse troepen, maar zij moesten zich niet veel later overgeven. In 1594 werd het klooster genationaliseerd, waarna in 1618 werden de landerijen van het klooster aan de stad Groningen toegewezen. In 1624 werd de regio Oldambt nogmaals aangevallen door Spaanse troepen, welke het land afstroopten. De Spaanse troepen werden al snel verdreven, maar wisten wel grote hoeveelheden vee en geld te plunderen.

In de 19e eeuw ontstond er enige bedrijvigheid rondom Heiligerlee, waaronder twee steenfabrieken en een klokkengieterij.

Zoutwinning en stikstofbuffer

In de provincie Groningen wordt op diverse plaatsen zout gewonnen uit cavernes. In 1952 werd een vergunning afgegeven aan KNZ, het latere AkzoNobel. De winning zou in de loop der tijd worden uitgebreid met een boortoren nabij Zuidwending. De zoutwinning is gestopt en de lege cavernes worden nu gebruikt door de Nederlandse Gasunie. In de caverne nabij Heiligerlee wordt stikstof opgeslagen. Dit is noodzakelijk omdat de winning van het Groningse gas terugloopt en er meer gas geïmporteerd wordt. Dit geïmporteerde gas is anders va samenstelling dan het Groningse gas en kent een hogere calorische waarde. Om dit gas geschikt te maken voor gebruik in Nederlandse huishoudens wordt er stikstof aan toegevoegd.
De uitbreiding van zoutwinning nabij Zuidwending is ook in gebruik bij Gasunie, namelijk als aardgasopslag.

Bezienswaardigheden

De klokkengieterij is in de jaren 80 van de twintigste eeuw failliet gegaan. Nu is het gebouw van de klokkengieterij een industrieel monument, waarin het klokkengieterijmuseum gevestigd is. Aan de andere zijde van de straat bevindt zich het museum “Slag bij Heiligerlee”.



Vanuit de musea staat op loopafstand in het dorp een monument ter nagedachtenis aan de Slag bij Heiligerlee.Het monument is een wit beeld met een stervende Adolf, welke beschermd wordt door een maagd met zwaard en schild. Op de achtergrond is een leeuw, welke zijn klauw heeft op een oorkonde.
Het monument is tevens de start van de belevingsroute, een wandeling van 4,5 km door Heiligerlee en Westerloo. De wandeling gaat door de landerijen en de natuurgebieden De Hoogte en De Garst.

Het Oldambt is een kleine korenmolen, welke te bewonderen is op het industrieterrein bij een molenmakerij. Ondanks zijn geringe omvang heeft de molen ook een compleet functionerend binnenwerk inclusief molenstenen.