Skûtsjesilen, een Friese traditie

Skûtsjesilen, Friese zeilwedstrijden met skûtsjes georganiseerd door de SKS. In dit artikel leest u wat een skûtsje is, wie de SKS en de IFKS is en de geschiedenis van deze bijzondere schepen.

Wat is een skûtsje

Een skûtsje is een Fries woord voor ‘schuit’. Het is een houten of stalen Friese tjalk (zeilend vrachtschip) gebouwd voor het vervoer van vracht in Friesland. Er werd onder andere mest en aardappelen vervoerd. De schipper woonde met zijn gezin aan boord van het skûtsje.

Van de 18e eeuw tot ongeveer 1930 zijn de zeilschepen gebouwd. De lengte van de schepen varieert van 12 tot 20 meter, de breedte is gemiddeld 3,5 meter met een maximale van 4 meter. De breedte van het schip wordt bepaald door het vaargebied, rekening houdend met de bruggen en sluizen. Pas vanaf de jaren twintig en dertig zijn er hulpmotoren geïnstalleerd en na de W.O.II werden de zeilen vervangen door motoren.
Toen de motor-binnenvaartschepen de lading konden vervoeren, verdwenen de skûtsjes als vrachtschepen van het water: zij werden omgebouwd tot woningen op het water.

Een skûtsje is anders dan andere tjalken door:

• de skûtsjes zijn in Friesland gebouwd
• de skûtsjes zijn niet langer dan 20 meter
• de skûtsjes zijn gebouwd om te varen op de binnenwateren

Sinds 1950 zijn de skûtsjes weer in de vaart gekomen. Particulieren maakten er een kajuit in en zo kregen ze een prachtige jacht. Andere organisaties brachten ze in originele staat terug en gebruikten ze voor wedstrijdzeilen. En daarom vinden elk jaar wedstrijden met skûtsjes plaats: het bekende skûtsjesilen (skûtsjezeilen).

Geschiedenis skûtsjesilen

Sinds de 19e eeuw worden er al wedstrijden met skûtsjes georganiseerd. In die tijd werd er gezeild als de boeren geen vracht hadden. Op deze manier konden ze wem eens een prijs (geld) winnen. In de tweede helft van de 19e eeuw werden er verenigingen opgericht om het zeilen te organiseren: het skûtsjesilen was al sport geboren. Helaas hadden de schippers geen tijd meer om te zeilen en liep het aantal deelnemers terug.

In de eerste helft van de 20e eeuw kwam er steeds meer vrachtvaart. Hierdoor groeide het aantal skûtsjes weer. Er werd meer gezeild, er was ook een tekort aan benzine door de W.O.II, en de SKS werd opgericht.

De jaren ’50 was weer een dip voor de skûtsjes. Het was lastig voor een beroepsschipper om een skûtsje in de vaart te houden. Op dat moment zijn stichtingen opgericht die voor eigen rekening een skûtsje aan het Skûtsjesilen lieten deelnemen. Op deze manier is het huidige SKS-kampioenschap ontstaan, met skûtsjes die uitkomen voor een stad of dorp.

Dankzij Lodewijk Meeter bestaat de wedstrijdserie nog. In 1953 zag er slecht uit voor de wedstrijd, er waren te weinig boten en het zou afgelast worden. Meeter zorgde voor voldoende boten en de wedstrijd ging door. Hij was ook de eerste schipper die een skûtsje speciaal voor wedstrijden kocht.

Meer particulieren konden in de jaren ’70 en ’80 een skûtsje bezitten.
De skûtsjes pasten helaas niet in het stramien van de SKS (de schippers kwamen niet uit een schippersfamilie) en hebben hun eigen organisatie opgezet: de Iepen Fryske Kampioenskippen Skûtsjesilen (Open Friese Kampioenschappen Skûtsjesilen). Sinds 1981 bestaat de IFKS.
Hierdoor zijn er 2 kampioenschappen Skûtsjesilen.
De SKS-skûtsjesilen heeft al jarenlang dezelfde skûtsjes als deelnemers, echter wel met verschillende schippers en bemanning. De belangstelling voor de IFKS is de afgelopen jaren erg gegroeid, waardoor er nu in vier klassen gezeild wordt door ruim zestig skûtjses.

Deelnemers SKS

Ieder skûtsje heeft zijn eigen teken in het zeil staan, een zeilteken, waardoor hij te herkennen is.

Sintrale Kommisje Skûtsjesilen

De Centrale Commissie Skûtsjesilen, een organisatie die de jaarlijkse zeilwedstrijden op de Friese meren organiseert met historische vrachtzeilschepen. De taken van de SKS:

• regelt onder meer de jurering tijdens de wedstrijden
• de afzetting van het wedstrijdveld
• de start en finish met een startschip
• de meeste contacten met de media

Skûtsjemuseum

In Eernewoude, Earnewâld op z’n Fries, is het Skûtsjemuseum. Een bijzonder gebouw, wat lijkt op een skûthûs: een Fries scheepswerf. Het museum staat in het teken van het leven van een vroegere generatie zeilschippers die op skûtsjes voeren. DE SKS en IFKS worden ook uitgebreid weergegeven. Tevens is er een smederij en zeilmakerij aanwezig. De dag heerlijk afsluiten met een drankje in de schipperskroeg. Er is veel te doen en te ondernemen, een musuem dat zeker bezocht moet worden. In 2004 is in Eernewoude begonnen aan de bouw van een traditioneel houten skûtsje: De Æbelina. De verwachting is dat het in 2008 klaar zal zijn.