Tsjernobyl en Pripjat: op vakantie naar het rampgebied

Zin in een ongewone en leerrijke vakantie? Waarom dan niet op vakantie naar Tsjernobyl en Pripjat? Of tenminste, naar wat er van over is. Vele mensen denken dat het hele gebied radioactief is en dat je er absoluut niet mag komen. Niet waar dus. Behalve in een bepaalde perimeter rond de reactor, kan je er best een tijdje rondwandelen. Het beste is om er met een gids naar toe te gaan. De gidsen zijn speciaal opgeleid en kennen de streek op hun duimpje. Je gids kan je ook overal een uitleg bij geven. En je plekken laten zien waar je alleen niet zou kunnen of mogen komen.

Waar ligt Tsjernobyl?

Tsjernobyl ligt in het noorden van Oekraïne, bij de rivier Pripjat. Het ligt ten Noord-Westen van Kiev.

Wat gebeurde er in Tsjernobyl?

Nachtelijk ongeval

In de nacht van 25 op 26 april 1986 ontplofte de reactor van de kerncentrale nabij de plaats Tsjernobyl in de toenmalige Sovjet-Unie. Het 2000 ton wegende dak van de reactor vloog weg. Er kwamen grote hoeveelheden radioactieve stoffen vrij en 31 mensen stierven onmiddellijk na de ontploffing.

Bekendmaking

De toenmalige regeringsleiders wilden alles in de doofpot steken en niemand verwittigen. Noch de bewoners van de streek, noch de rest van de wereld. Het was pas op 27 april, zo'n 24 uur na de ramp, dat de ontruiming van het gebied op gang kwam. Mensen in een straal van 30 kilometer rond de reactor werden geëvacueerd. Sommigen weigerden weg te gaan en hun huis te verlaten. Tot op vandaag is het nog steeds officieel verboden om in het gebied te wonen. De officiële berichtgeving in de Sovjet-Unie kwam er pas op 29 april 1986, toen in Europa het nieuws aan de grote klok werd gehangen door Zweedse wetenschappers die een verhoogde radioactiviteit hadden gemeten. Maar ook dan nog minimaliseerde de Sovjet-Unie nog steeds de feiten. De wolk met radioactieve stoffen bereikte Nederland en België op 2 mei 1986. Ook hier werden heel wat dingen verzwegen voor de bevolking door de autoriteiten en werd het gevaar geminimaliseerd.

Bouw sarcofaag

De eerste prioriteit was om de brand in de reactor te blussen. Het radioactief materiaal werd allemaal in een krater geworpen en begraven. Over reactor 4 werd een sarcofaag gebouwd. Dit alles duurde enkele maanden. De andere reactoren bleven actief tot eind 2000. De oorspronkelijke sarcofaag vertoonde al snel scheurtjes. Er werd een nieuwe gebouwd in de vorm van een boog. Deze nieuwe sarcofaag werd eind 2017 over reactor 4 geschoven. Hiervoor moest wel eerst de schouw van het gebouw worden afgebroken. Centrales 1, 2 en 3 werden ondertussen ontmanteld.

Nog steeds gevolgen

Tot op de dag van vandaag vallen er nog steeds doden ten gevolge van de ramp in Tsjernobyl. Nog steeds overlijden er meer mensen aan kanker in de besmette gebieden en ver daarrond. Er zijn ook nog steeds gevolgen voor landbouw en veeteelt.

HBO Miniseries Chernobyl

Best gequoteerde serie ooit

HBO maakte in 2019 een vijfdelige miniserie over de gebeurtenissen van de rampzalige nacht en wat er daarna gebeurde. In 2019 was de HBO miniseries Chernobyl in België enkel te zien via Play van Telenet, in 2020 werd de serie op verschillende nationale zenders vertoont. De serie scoort heel hoog op IMDb en wordt druk bekeken en besproken op social media. In Nederland heeft Ziggo de rechten van de serie opgekocht. Ook in Nederland kunnen in april 2020 klanten van bijvoorbeeld KPN, T-Mobile, Canal Digitaal, Online.nl, Delta en Caiway de serie bekijken. Met een IMDb-score van 9,6 is Chernobyl in 2019 de best gewaardeerde meerdelige tv-serie die ooit is uitgezonden. Mede door de populariteit van deze serie steeg het toerisme in de streek spectaculair. Sommige reisbureaus spreken van een stijging van zo'n 70%.

Pitch

De serie beschrijft de gebeurtenissen vanaf het moment van de veiligheidstest in de kerncentrale en volgt dan een aantal mensen die van dichtbij met de ramp te maken kregen. Zo volg je onder andere de brandweerlui die als eerste bij de brand waren, de ingenieurs die in de kerncentrale waren op het moment van de feiten, de mensen die hun leven op het spel zetten om de kleppen open te gaan draaien zodanig dat het achtergebleven water kon weglopen, de mijnwerkers die een warmtewisselaar installeerden onder de kern, de kernfysicus die de waarheid probeert te achterhalen en Legasov die alle operaties moet leiden en erger moet trachten te voorkomen.

Hoe raak je in Tsjernobyl?

Om naar Tsjernobyl te gaan heb je een toestemming nodig van de Oekraïners. Eens je die toestemming hebt, krijg je een pas die je te allen tijde moet kunnen laten zien. Om het gebied te verkennen, moet je beroep doen op een gids. Zij zijn speciaal opgeleid en kennen de streek op hun duimpje. Zij kunnen je plaatsen laten zien die je alleen niet zou ontdekt hebben. Reken voor ene daguitstap toch zeker zo'n 120 euro (prijzen voor 2019).

Veiligheid bij een bezoek aan Tsjernobyl en Pripjat

Een bezoek aan de regio wordt veilig gehouden en er moeten heel wat regeltjes in acht gehouden worden. Zo mag je geen gebouwen bezoeken waar de straling nog te hoog is. Gidsen lopen er dan ook constant met een geigenteller rond. Verder mag je je spullen zeker nergens op de grond zetten en mag je niets aanraken. Het spreekt voor zich dat je niets uit de streek mag meenemen als souvenir en dat je er best niets eet of drinkt. Huisdieren zijn er ook verboden. Na de rondleiding moet je ook nog eens langs een scanner.

Wat is er allemaal te zien in de streek van Tsjernobyl?

Natuurgebied

Omwille van de hoge radioactiviteit werd de streek afgesloten voor de mens. De natuur kon jarenlang zijn gang gaan in het gebied. Bomen en planten overwoekerden alles. Dieren konden ongestoord hun gang gaan. Hierdoor werd de streek rond Tsjernobyl een uniek natuurgebied met een uitzonderlijke fauna en flora. Vooral inheemse soorten ontwikkelen zich goed. Er is een grote kolonie everzwijnen, waarvan sommige uitzonderlijk groot zijn en ook de elanden, de wolven, de beren, de lynxen, de bizons en zelfs de zeearenden doen het bijzonder goed. Ook lopen er zo'n 250 honden los in en rond Tsjernobyl. Zij overleefden tot nu toe door giften van toeristen en lokale gidsen. Ook de Przewalskipaarden doen het prima in het gebied. Ten tijde van de ramp in Tsjernobyl waren er helemaal geen Przewalskipaarden in deze area. Het was pas in 1998 dat de eerste individuen naar het getroffen gebied kwamen en deze plantten zich in ijltempo voort. Volgens een telling waren er in 2018 al 150 paarden in de buurt. Sommigen trokken verder naar Wit-Rusland. De paarden verblijven meestal in de bossen, ook in het rode bos. De bosbrand van april 2020 heeft de Przewalskipaarden opgejaagd maar er werden nog geen tellingen gehouden om te kijken naar waar ze zich verplaatst hebben. Sinds HBO in 2019 een vijfdelige miniserie uitbracht over de gebeurtenissen in Tsjernobyl, gaan steeds meer mensen op reis naar deze streek. De verwilderde dieren krijgen steeds meer medische hulp, ook van liefdadigheidsorganisaties.

Het rode bos

Een bos in de buurt van Tsjernobyl kreeg de naam "het rode bos" omdat de dennenbomen na de ramp een roodbruine kleur kregen. De bomen werden uitgegraven en begraven in de grond. Sindsdien zijn er nieuwe bomen gegroeid in het gebied, dat nog steeds een van de gebieden is met de meeste ioniserende straling van de wereld. Ook hier mag je even een kijkje gaan nemen.

Tsjernobyl zelf

In Tsjernobyl is een museum over de kerncentrale. Hier leer je meer over de centrale zelf en kan je een kijkje nemen naar kranten uit die periode. Zo zie je een krant met de eerste berichtgeving over de ramp. Deze krant dateert van 29 april 1986. Je ziet ook een doorsnede van de centrale en begrijpt beter wat er waar is gebeurd. Daarna ga je heel even naar de centrale zelf. Hier blijf je zo'n tiental minuten, net genoeg tijd om wat plaatjes te schieten. In de centrale zelf mag je natuurlijk niet.

Pripjat

Pripjat was een modelstad, gebouwd voor de werknemers van Tsjernobyl, met moderne appartementen (naar Russische normen althans), winkels, scholen, een zwembad en zelfs een attractiepark. Het attractiepark was gloednieuw en zou worden geopend op 1 mei. Het is dus nooit gebruikt geweest. Al deze dingen kan je bezoeken. In de school zie je nog boeken en schriften van de geëvacueerde leerlingen, de ingerichte klaslokalen met kaarten en posters uit die periode. Het zwembad is leeg en vervallen, net als het attractiepark. In de appartementen staan en liggen nog steeds tal van gebruiksvoorwerpen en meubels; alles overwoekerd door de natuur.

Het standbeeld voor de brandweermannen

Er is een standbeeld dat werd opgericht voor de gesneuvelde brandweermannen. Ook dit kan je bezoeken en is een veelgefotografeerde plek.

De haven en het strand

Naast de rivier Pripjat was een kleine haven en een strand. Ook hier ligt alles er verlaten en overwoekerd bij. Ook de toeristenboot ligt er nog steeds, verroest en vervallen net als tal van andere boten.

Het attractiepark

In Pripjat vind je een attractiepark. Dit park werd speciaal gebouwd voor de werknemers van Tsjernobyl. Het attractiepark zou geopend worden ter ere van 1 mei. Dat zou dus nooit gebeuren, aangezien op 27 april iedereen uit de streek zou geëvacueerd worden. Het park bleef onaangeroerd liggen. Je ziet nog een groot rad en botsautootjes.

Is het gevaarlijk om naar Tsjernobyl te gaan?

Volgens de Russische autoriteiten is het safe om in Tsjernobyl rond te lopen. Toch moet de duur van het verblijf beperkt worden en moet je opletten wat er wordt gegeten. Verder moet je rekening houden met een aantal regels in verband met kleding (geen sandalen, topjes, enzovoorts) en hygiëne. Verder moet je te allen tijde luisteren naar wat de gids je opdraagt. Bij het binnen- en buitengaan van de zone zal de radioactiviteit gemeten worden. Wordt er verhoogde radioactiviteit gemeten, dan zal je kleding en je gerief gedecontamineerd worden. Het spreekt vanzelf dat je geen eten of dieren in de zone mag meenemen en dat je niets uit de zone mee naar buiten mag smokkelen. De echte fanatiekelingen nemen al wel eens een geigerteller mee om zelf metingen te doen.

2021: regio wordt voorgesteld als Unesco Werelderfgoed

In maart 2021 wordt de regio van Tchernobyl en Pripjat door Oekraïne voorgesteld als Unesco Werelderfgoed (organisatie van de Verenigde Naties voor onderwijs, cultuur en wetenschap). Dit omdat het de getuige is van de ergste nucleaire ramp uit de geschiedenis. Het antwoord zal echter pas ten vroegste in 2023 komen. Moest het antwoord positief zijn, dan komt de regio van Tchernobyl naast het mausoleum van de Taj Mahal in Indië, Stonehenge in Engeland en de abdij van de Mont-Saint-Michel in Frankrijk in de lijst te staan. Met de erkenning hoopt Oekraïne geld te bekomen om de streek toeristisch uit te bouwen.