Enkhuizen: 8 bijzondere gebouwen

Het centrum van Enkhuizen, waar de meest opmerkelijk gebouwen staan, is niet heel groot; je hoeft niet ver te lopen om weer zo’n mooi monument tegen te komen. Hier worden acht van die monumenten belicht: de Koepoort, het Spuihuisje, het Stadhuis, de Stadsgevangenis, het Waaggebouw, de Westfriese Munt, het Armenweeshuis en de Waterpoorten.

Koepoort

Tussen de Westerstraat en het Westeinde staat de Koepoort. Aan het eind van de 16e eeuw werd de ruimte binnen de bestaande stadsmuur van Enkhuizen, als snelgroeiende handelsstad, te klein. Daarom begon men in 1593 met de aanleg van de vestingwal, volgens het patroon van het Oudhollandse stelsel. De stad was nu bereikbaar via drie waterpoorten en drie landpoorten. De Koepoort is de enig overgebleven landpoort.

In 1649 werd begonnen met de bouw; uiteindelijk werd de Koepoort voltooid in 1730, na veel uitstel. In 1730 werd de koepel aangebracht waarin in 1793 een uurwerk met klok werd geplaatst. Dit na aandringen van de bewoners van het Westeinde. Op de Koepoort prijkt een beeld van de Stedemaagd.

Spuihuisje op de Zuiderspui 1

Op de Zuiderspui 1 staat het voormalige sluiswachterhuisje. Het is gebouwd boven de doorvoer naar de Zuiderhaven. Het huis bestaat uit de begane grond en een hoog zadeldak. Op de fries van de gevel zijn vijf gekleurde wapenschilden te zien met de wapens van Hoorn, Enkhuizen, Medemblik, West-Friesland en Oranje.

De sluiswachter bediende vroeger de schuif om de Zuiderhaven af te sluiten als de waterstand te hoog was. Deze schuif is nog aanwezig en werkt nog steeds. Op dit moment is het Flessenscheepjesmuseum er gevestigd.

Stadhuis

In 1686 kreeg Steven Vennecool op 29-jarige leeftijd de opdracht een stadhuis te bouwen. Twee jaar later, in 1688, is het gebouwd. Hij keek goed naar het (toen) nieuwe stadhuis in Amsterdam. Dat is goed te zien; dit stadhuis lijkt veel op dat aan de Dam in Amsterdam (nu het Paleis). De stijl: sober Hollands classicisme.

De gevel is 14 meter hoog en gemaakt van baksteen, met aan de voorkant een bekleding van natuursteen. De voorgevel is tussen 1980 en 1982 volledig gerestaureerd. Het stadhuis functioneert nog steeds als stadhuis. De burgemeester en wethouders werken er in kamers die in authentieke stijl zijn ingericht. Trouwen kun je er ook, in de Schepenkamer. Het opengeslagen boek aan de gevel van het Stadhuis verwijst naar de verkregen stadsrechten.

Voor het stadhuis ligt een bronzen kanon. Dit kanon is, in 1662, buit gemaakt op de Duinkerkers. Het vijandelijke schip ontplofte, het kanon kwam terecht op het dek van een Enkhuizer boot. Zo gaat het verhaal althans. Het gedicht dat Joost van den Vondel maakte over deze geschiedenis, hangt aan het stadhuis.

Stadsgevangenis

De stadsgevangenis aan de Zwaanstraat, achter het Stadhuis, werd in 1612 gebouwd. Het is een lang, smal gebouw, helemaal van baksteen gemaakt. Het is nagenoeg geheel bewaard gebleven in de staat waarin het is gebouwd. Op de begane grond en op elke verdieping zijn twee cellen, vrijwel verstoken van daglicht en frisse lucht. De cellen zijn getimmerd van zwaar eikenhout.

De gevangenis is te bezichtigen; er zijn oude martelwerktuigen te zien. De Vereniging Oud Enkhuizen heeft er regelmatig exposities.

Waaggebouw

Het Waaggebouw in de Waagstraat werd gebouwd in 1559 voor de handel in boter en kaas. Het is een voorbeeld van Hollandse Renaissance, gebouwd van baksteen. Op de gevel zijn wapens te ontdekken: de wapens van West-Friesland, Philips II en Enkhuizen. Op de kroonlijst zijn vijf beelden te zien. Ze stellen geloof, hoop, liefde, kracht en gerechtigheid voor.
Vanaf 1636 was op de bovenverdieping de vergader- en collegeruimte van het chirurgijngilde gevestigd. De chirurgijnkamer is nog aanwezig, net als het rariteitenkabinet. Boven de ingang is een gedenksteen te zien; de geneesheer Paludanus stond bekend om zijn verzameling van allerlei vreemde zaken. Overigens heeft de huidige collectie rariteiten en curiosa niets te maken met de verzameling van de beroemde stadsdokter. Op de begane grond is nog steeds het weegmechanisme in de weeghal aanwezig.

Westfriese Munt

Tegenover de Westerkerk staat, aan de Westerstraat 125, het gebouw de Westfriese Munt. Op de rijk versierde gevel zijn de wapens te zien van Enkhuizen en West-Friesland. Het kopje is een afbeelding van Prins Maurits.

Vanaf 1611 werd hier de ‘Westfriese Munterij’ gevestigd. De Westfriese munt werd om de zes jaar in Hoorn, Enkhuizen of Medemblik geslagen. De laatste munt in Enkhuizen werd geslagen in 1794. Van de oude pui is niet veel meer over; boven de pui is wel nog de gevel intact. Er is een bakstenen fries te zien, met daarboven in reliëf aangebrachte banden van natuursteen.

Armenweeshuis

Aan de Westerstraat, achter een groot ijzeren hek, staat het (Oude) Armenweeshuis. In 1551 werd een groot weeshuiscomplex gesticht; dit armenweeshuis is een onderdeel daarvan. In 1616 kwam de voorgevel erbij, in Hollandse renaissancestijl. Deze stond direct aan de straat. Op de gevelsteen is te zien hoe de weeskinderen les kregen. In 1904 is de renaissancegevel afgebroken; een kopie hiervan is 10 meter naar achteren geplaatst.

Nu wordt het gebouw gebruikt als kunstcentrum.

Waterpoorten

De stadswal van Enkhuizen heeft nog twee authentieke waterpoorten: de Boerenboom en de Oude Gouwsboom, allebei van rond 1600. De Oude Gouwsboom is te vinden aan het eind van het Handvastwater. Vroeger sloot men de poort af door middel van een boomstam aan kettingen; vandaar de naam Oude Gouwsboom.

In de waterpoorten zit een valluik, waarmee het water kan worden afgesloten. Bij gevaar liet men het luik zakken. De laatste keer dat dat gebeurde met de Enkhuizer waterpoorten was in de Tweede Wereldoorlog, toen de Duitse bezetters West-Friesland onder water dreigden te laten lopen.

De Boerenboom vormt de verbinding tussen de Noorderboerenvaart en de vestinggracht.