Bevolking en godsdiensten in Syrië

Syrië is tegenwoordig regelmatig in het nieuws. Dat nieuws is vaak niet positief en geeft een zeer beperkt beeld van het land. Een land wat een enorme variatie aan religies en bevolkingsgroepen biedt. Om wat meer bekendheid en duidelijkheid te scheppen staan hier de belangrijkste groepen gerangschikt.

Bedoeïenen

Ongeveer 1% van de Syrische bevolking bestaat uit Bedoeïenen, nomadische of half-nomadische woestijnbewoners. Sinds de mandaattijd is hun aantal echter gestaag afgenomen. De oorspronkelijke Bedoeïenen waren zelfvoorzienende kameelherders, die over grote afstanden met hun kudden rondtrokken. Deze levenswijze is vrijwel geheel verdwenen. Dit heeft verschillende oorzaken: Nationale overheden dwongen de nomaden zich permanent te vestigen op een plaats om ze beter te kunnen controleren en ze te onderwerpen aan de wetten van een land. In de jaren '30 kregen de 'Shammar' (bedoeïenen-stam) 'zomerweiden' toegekend door de Franse overheid om te bebouwen. Veel Shammar leven nu als boer. In Syrië heeft de Ba'th Partij de gedwongen nederzetting van de Bedoeïenen in het partijprogramma opgenomen.

Niet alleen de politiek, maar ook het moderne leven, maakt dat het traditionele bedoeïenenleven verdwijnt. Door de komst van bijvoorbeeld gemotoriseerde voertuigen is de woestijneconomie veel minder afhankelijk geworden van de kameel. Kamelen worden nu vooral nog als statussymbool gehouden.

De Bedoeïenen van vandaag zijn in de meeste gevallen halfnomaden, waarbij landbouw vaak de schapen-en geitenhoederij in de woestijn aanvult. In tegenstelling tot de echte bedoeïenen zijn zij niet zelfvoorzienend, maar afhankelijk van de gevestigde bevolking voor de afzet van vlees en wol. Vaak is een deel van de kudde bezit van een stadsbewoner, die de Bedoeïen een salaris betaalt voor het weiden van zijn vee. Op die manier kan de herder ook in tijden van droogte op een inkomen rekenen.

Wie de Syrische woestijn doorkruist op weg naar Palmyra zal zeker een glimp opvangen van een bedoeïenen-tent. Het weven van het tentdoek en het opzetten en afbreken wordt beschouwd als vrouwenwerk. Een tent is bezit van een familie, die deel uitmaakt van een clan, die tot een stam behoort. De belangrijkste stammen in Syrië zijn de Rwala, de Beni Sakhr en de Beni Khaled.

De sunnitische en shi'itische Islam

Ongeveer 70% van de Syrische bevolking bestaat uit sunnitische moslims. Het schisma tussen de sunnitische en de shi'itische islam was het gevolg van een politieke strijd tussen twee moslim partijen in de zevende eeuw.

De shi'ieten zijn de geestelijke erfgenamen van de groep die na de dood van de profeet Mohammed (vzmh) het gezag van de Omayyaden weigerde te aanvaarden. De shi'at Ali (partij van Ali) beschouwde namelijk Ali Ibn Abi Talib, de neef en schoonzoon van de profeet als de door God gewilde leider van alle moslims. Deze broedertwist, waarbij de partij van Ali uiteindelijk het onderspit moest delven tegen de Omayyaden, heeft zich vooral in Syrië afgespeeld.

Dat de shi'ieten het gezag van de kaliefs niet aanvaardden betekende niet dat zij voortdurend in opstand kwamen. Wel stichtten zij een eigen spiritueel leiderschap, een heilige dynastie van afstammelingen van Ali, imams genoemd. Aan de imams worden bovenmenselijke eigenschappen toegekend. De twee belangrijkste groepen shi'ieten zijn de 'zevener' en de 'twaalver' shi'ieten, die respectievelijk een reeks van zeven en twaalf imams erkennen, van wie Ali en zijn zonen Hussein en Hasan altijd de eerste drie zijn. De terugkeer op aarde van de laatste imam, die sinds de negende eeuw in een mystieke verborgenheid verkeert, zal het einde der tijden inluiden.

Voor alle moslims zijn de zogenaamde vijf 'zuilen' van de islam belangrijk. Dit zijn de geloofsplichten die elke moslim moet nakomen: de geloofsgetuigenis, het gebed, de armenbelasting, het vasten tijdens Ramadan en de bedevaart naar Mekka. De shi'ieten noemen de volledige toewijding aan de imams meestal de zesde zuil.

Het woord 'sunnitisch' is afgeleid van 'sunna', wat 'gewoonte' of 'traditie' betekent. Hiermee bedoelt men de handelswijze en de uitspraken van de profeet Mohammed (vzmh), die als richtsnoer dienen voor het moslimse leven. De sunna van de profeet is opgeschreven in de vorm van honderden korte verhalen, die hadith worden genoemd. Samen met de Koran vormen deze verhalen de belangrijkste bron voor het islamitische recht, de shari'a. Ook voor shi'ieten vormt de sunna een belangrijk onderdeel van het geloof. Elke hadith moest echter door een afstammeling van Ali worden bevestigd voordat het als een authentiek verhaal kon gelden.

In de loop van deze eeuw is in het grootste deel van de islamitische landen, waaronder ook Syrië, westers recht (met name Frans) ingevoerd, waarbij alleen het familie-en erfrecht gebaseerd bleef op de shari'a.

Religieuze minderheden in Syrië

Ondanks dat de ideologie van de heersende Ba'th Partij een nationaal, socialistisch en a-religieus karakter heeft, laat de bevolking van Syrië zich nog altijd onderverdelen in duidelijk afgebakende religieuze gemeenschappen. De Ba'th Partij zelf wordt beschouwd als het domein van een religieuze minderheid, de Alawieten, afkomstig uit het bergachtige gebied rondom Latakia.

Deze onderverdeling is deels een erfenis van het Ottomaanse millet-systeem, waarbij de leiders van elke religieuze minderheid in hoge mate verantwoordelijk was voor de eigen gemeenschap. Elke religieuze minderheid was bovendien geconcentreerd in een bepaalde regio of stadswijk, waar zij de meerderheid van de bevolking uitmaakten. Deze onderverdeling werd na de Eerste Wereldoorlog door de Franse mandaatregering gehandhaafd en zelfs versterkt. De Fransen waren bang voor oppositie van de sunnitische meerderheid en bevoorrechtten daarom de minderheden.

Na de sunnitische moslims vormen de Alawieten de grootste religieuze gemeenschap (12% van de bevolking). Alawi betekent eenvoudig 'aanhanger van Ali'. Voor de mandaat-tijd stonden de Syrische Alawieten bekend als Nusayri's, naar Mohammed Ibn Nusayr, de negende eeuwse oprichter van de sekte. Deze Ibn Nusayr was een aanhanger van de elfde imam, zodat de Alawieten min of meer kunnen worden beschouwd als een sekte van de twaalver shi'ieten. Over hun geloof is weinig bekend. Ze beschouwen Ali als reincarnatie van God, wat ook door andere shi'ieten als extreem wordt beschouwd. Daarnaast bevat hun geloof een aantal niet-Islamitische elementen zoals het geloof in reïncarnatie en de viering van een aantal christelijke feestdagen. De sunnitische machthebbers in Syrië (Ayyubiden, Mamelukken en Ottomanen) hebben steeds opnieuw geprobeerd om de Alawieten, al dan niet met geweld, op het orthodoxe pad te brengen. Pas onder de Fransen konden zij wat vrijer adem halen, deze positie maakte echter geen einde aan hun bittere armoede en ze werden in die periode meer dan ooit geminacht. Dit bracht een aantal Alawieten, onder wie de jonge Hafez al-Assad, ertoe hun Alawitische identiteit te verruilen voor het lidmaatschap van een 'linkse' nationalistische beweging, zoals de Ba'th (Wedergeboorte). Nadat Assad in 1970 de macht in de partij naar zich toe had getrokken, werden veel Alawieten van het platteland in staat gesteld om in de stad carrière te maken.

Een tweede religieuze minderheid (3% van de bevolking) wordt gevormd door de Druzen, een splintergroep van de isma'ilitische (of 'zevener') shi'ieten. Al in de 17de eeuw vestigde een kleine groep Druzen zich vanuit Libanon in het zuiden van Syrië. Eind 19de eeuw volgde een tweede, grotere uittocht uit Libanon. Zij zijn geconcentreerd in de Hauran in het gebied rond de Jebel al-Arab, het gebergte dat beter bekend staat als de Jebel ad-Duruz ('Druzenberg') en op de oostelijke hellingen van de Hermon.

Ongeveer 1% van de Syrische bevolking behoort tot de isma'ilitische ('zevener') shi'a. Deze isma'ilieten zijn de nazaten van de beruchte Assasijnen, een middeleeuwse bijnaam die zij kregen omdat zij hun moordlust te danken zouden hebben aan het gebruik van hasjish. Zelf noemen ze zich Nizari's. Hun oorspronkelijke vestigingsgebied ligt op de hellingen van het Ansariye-gebergte, maar in de 19de eeuw verhuisden de meeste naar de nieuw-ontgonnen streek rond As-Salamiye ten oosten van Hama. In de kuststreek is het oude vestingstadje Qadmus nog overwegend isma'ilitisch. [De christenen maken ongeveer 15% uit van de bevolking. Ook de christenen vallen in een groot aantal groepen uiteen. De belangrijkste zijn de Grieks-Orthodoxen en de Grieks-Katholieken (Melkieten), die samen ongeveer de helft van alle christenen vormen. De Grieks-Katholieken behoren tot de meest welvarende groep van Syrië. Daarnaast zijn er de Syrisch-Orthodoxe (Jacobitische) en de Syrisch-Katholieke kerken, samen ongeveer 2% van de bevolking. De Jacobitische kerk gaat terug op de oude monofysitische leer, die vanwege politieke motieven toch werd gedoogd door de Byzantijnse orthodoxie.

Alle Katholieke kerken, dus de Armeense, Griekse en Syrische, zijn ontstaan na Rooms-Katholieke missies in de 18de eeuw. Zij erkennen het gezag van de paus. De protestantse missie vanuit Amerika kwam op gang in de 19de eeuw en heeft onder de Syrische christenen een klein aantal bekeerlingen gemaakt.

Etnische minderheden

De Koerden vormen de grootste etnische minderheid in Syrië, die voornamelijk wonen in Al-Jezira, het gebied ten noordoosten van de Eufraat. De Koerden zijn sunnitische moslims, maar met een eigen taal. Ook is er een kleine groep Circassiërs, die zo veel mogelijk hun eigen taal en tradities in ere houden. Zij zijn vooral werkzaam in overheidsinstellingen. Syrië kreeg ook te maken met Palestijnse vluchtelingen (100.000 na 1948 en 150.000 na 1967). De Palestijnen streken neer ten zuiden van Damascus in de kampen Al-Yarmuk en Jaramana, waar zij onder controle van de Syrische autoriteiten kwamen te staan. De Armeniërs vormen ongeveer 4% van de totale bevolking. Het overgrote deel kwam na de Eerste Wereldoorlog als vluchtelingen naar Syrië; de meeste wonen in Aleppo. Zij zijn christenen en behoren tot de Armeens-Orthodoxe of tot de Armeens-Katholieke kerk.