Bretagne: symbolen, sagen, legenden en een vleugje mysterie

Zwart-witte strepen en een aantal hermelijntjes, de typische vlag voor het Franse Bretagne. Bretagne is Breizh in het Bretoens. Een mengeling van strand, dichte bossen, meren, rotsen, zee en oude stenen. Dikwijls gehuld in mist en nevel. Een enorme streek, bestaande uit vier departementen. Een streek met typische en mysterieuze symbolen ook, zoals de Triskell of het Keltisch kruis. En met heel wat sagen en legenden over legendarische figuren, zoals Ankou, maar ook Merlijn de Tovenaar, Koning Arthur en Lancelot.

Waar ligt Bretagne?

De streek Bretagne is een schiereiland in het uiterste Westen van Frankrijk. Deze streek bestaat uit vier departementen. In het uiterste Westen de Finistère (29), in het midden bovenaan de Côtes d'Armor (22), in het midden onderaan de Morbihan (56) en in het Oosten het departement Ille-et-Vilaine (35). Onderschat deze streek niet. Hij lijkt klein, dus denk je dat je alle hoekjes en kantjes gaat kunnen verkennen tijdens een kort verblijf van één of twee weken. Een grote vergissing! Deze streek is zo groot als België. Wil je wat zien, dan zal je heel wat kilometertjes moeten afleggen!

De vlag

De Bretoense vlag draagt de naam "Gwenn ha du", wat "wit en zwart" betekent. Ze werd in 1923 gecreëerd door Morvan Marchal, stichter en militant van de nationalistische beweging Breizh Atao. In 1927 werd het de nationale Bretoense vlag. De vijf zwarte strepen stellen de vijf bisdommen van de gallos-streken van Opper-Bretagne voor: Rennais, Nantais, Dolois, Malouin en Penthièvre. De vier witte strepen stellen de bisdommen van de Bretoense streken van Onder-Bretagne voor: Cornouaille, Léon, Trégor, Vannetais. In de linkerbovenhoek staan elf hermelijnstaartjes. Waarom elf? Daar bestaan verschillende theorieën over. Het zouden de elf hertogen en hertoginnen van Bretagne kunnen symboliseren. Het zou ook kunnen staan voor de elf letters van de slogan "Breizh Dieub", wat "Bretagne Vrij" betekent. Deze vlag is een goede samenvatting van Bretagne: de Bretoense aardrijkskunde zit vervat in de strepen, de basiskleuren van Bretagne zitten er ook in verwerkt en het onontbeerlijk hermelijntje staat er ook in. Iedereen tevreden dus.

Sagen en legenden

Bretagne is een mysterieuze streek. Dichte bossen, rotsen, mist en nevel. Legendarische figuren. Mensen die angst hebben voor sommige natuurfenomenen. Ideale ingrediënten voor het ontstaan van tal van sagen en legenden!

Ankou

Ankou is de plaatselijke Pietje de Dood. Voorgesteld als een skelet met een zeis. Je kan hem maar best niet tegenkomen want het zouden dan wel eens je laatste ogenblikken kunnen zijn. Hij wandelt 's nachts rond met zijn karrig an Ankou, zijn karretje. Hierop laadt hij de overledenen. Aan de kust wordt het karretje vervangen door de bag noz, de nachtboot. Verhaaltjes over Ankou met zijn boot maken kinderen hier bang en verhinderen dat ze alleen naar de zee zouden lopen en zouden verdrinken.

Korrigans

Korr betekent dwerg en het achtervoegsel -ig betekent klein. Korrigans zijn dus kleine dwergen. Zij leven in de natuur, in bossen en in de omgeving van dolmens. Zij bezitten een grote rijkdom, die ze uitdelen aan brave mensen. Stoute exemplaren zouden ze dan weer afstraffen. Een beetje in de traditie van Vrouw Holle. Korrigans zijn figuurtjes die doen denken aan trollen.

Koning Arthur

Het is niet echt bewezen of Koning Arthur nu in Groot-Brittannië of in Bretagne leefde. Maar voor de Bretoenen staat het vast dat Koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel rondzwierven in het bos van Brocéliande, in de buurt van Paimpont.

Bretoense symbolen

Triskell

Een driehoekje van waaruit drie spiraaltjes vertrekken, iedereen kent dit symbool wel. De drie spiraaltjes symboliseren het water, het vuur en de aarde. De Kelten gebruikten het als decoratie op schilden en helmen. In de Middeleeuwen ging het over in het geloof en werd het gebruikt op meubilair. Nu is het een nationaal symbool geworden en treft men het overal aan. Bars en winkels worden triskell genoemd, ze worden afgebeeld op kopjes en handdoeken, je kan er hangers en ringen mee kopen.

Het Keltisch kruis

Bij de Kelten werd het kruis steeds in een cirkel geplaatst. Het symboliseert de Keltische cirkel waarin de rituelen worden uitgevoerd, maar het doet ook denken aan het wiel. Het wiel refereert dan weer naar de tijd. Voor de Bretoenen gaat de tijd immers niet voorbij, maar draait hij. Nu ziet men ook Keltische kruisen die uit de cirkel komen, maar oorspronkelijk zat het kruis volledig in de cirkel.

De hermelijn

Dit spierwitte diertje staat er bekent om dat het zich niet graag vuil maakt. "Liever sterven dan mij vuil maken" is zijn leuze en de Bretoenen maakten zich deze leuze eigen onder een andere vorm : "liever sterven dan ingepalmd worden".

Menhirs

In tegenstelling tot wat velen denken, werden de menhirs en de dolmens niet door de Kelten opgetrokken. Ze stonden er al veel langer. Niemand weet wie ze heeft opgetrokken en hoe ze daar zijn gekomen. Niemand weet ook waarvoor ze precies dienden.

Druïden

Wie druïden zegt, denkt onmiddellijk aan de oude man met zijn lange baard en zijn lang wit kleed. Gewapend met een sikkel gaat hij op zoek naar maretak. Druïden waren tegelijkertijd rechters, professors en geestelijken. Zij stonden boven de Keltische koning en gebruikten de dolmens en menhirs voor hun rituelen. Wie denkt dat druïden niet meer bestaan, heeft het mis. Nog steeds zijn er meer dan één miljoen druïden actief in Groot-Brittannië en 60.000 in Frankrijk.

Het Bretoens: een apart taaltje!

Hét Bretoens bestaat niet echt, want er zijn verschillende dialecten naargelang de streek. In vele streekgerechten en plaatsnamen vindt men Bretoense stammen terug. Een klein overzichtje:

• amann = boter, zoals in het gebak kouign amann
• bihan = klein (Morbihan = kleine zee)
• bras = groot
• breizh = Bretagne
• hir = lang (menhir = lange steen)
• iliz = kerk
• izel = laag
• kenavo = tot ziens
• kesaco = wat scheelt er?
• ker = dorp
• koad = bos
• kozh = oud
• lok = heilige plaats (locminé = plaats van de priesters)
• mat = goed (degemer mat = welkom)
• menez = top
• meur = groot, uitgestrekt
• mor = zee
• plou = primitieve nederzetting
• roc'h = rots (wordt roch uitgesproken) - dann roc'h = onder de rots
• ti = huis
• uhel = hoog

Alle namen en alle bezienswaardigheden worden in het Frans en in het Bretoens weergegeven op borden. Een plezierige bezigheid om even te vergelijken.

Hedendaagse Bretoense muziek

In Frankrijk zijn wel wat groepjes actief met duidelijk Bretoense accenten. Zo is er bijvoorbeeld Manau, opgericht in 1998, een Franse hiphopband met Keltische invloeden. De jongeren wonen dan wel allemaal in Parijs maar ze hebben Bretoense roots en een grote liefde voor de sages en legenden van het mysterieuze Bretagne. Enkele van hun beroemdste nummers zijn: "La Tribu de Dana", "Panique Celtique" en "Mais qui est la belette?". Het liedje "La Tribu de Dana" is gebaseerd op het boek "L'épopée Celte" van Jean Markhale. "Mais qui est la Belette?" is een herneming van het liedje "Le loup, le renard et la belette" van een andere beroemde Bretoense band, Tri Yann. Deze groep uit Nantes bestaat sinds 1970 en is daarmee de oudste groep uit Bretagne met Keltische invloeden. De naam Tri Yann betekent "de drie Jannen", want de oorspronkelijke groepsleden heetten alledrie Jan met hun voornaam. Een andere beroemde hit van deze groep is "Dans les Prisons de Nantes".