Vakantie Ystad (Zweden)? Bezoek ook Ales Stenar!

Het prachtige Ystad is gelegen aan de kust in het zuidelijke puntje van de Zweedse provincie Skåne. Het oude vissersdorpje werd vermoedelijk gesticht in de 11e eeuw aan de monding van de kleine rivier Vassån. De nederzetting is uitgegroeid tot een drukke haven, een centrum met vele winkeltjes en een populatie van ruim achttienduizend inwoners in 2015. Ystad heeft ruim veertig kilometer aan zandstranden en is met haar vele zonuren erg geliefd bij buitenlandse en Zweedse toeristen. Vlakbij Ystad ligt een bijzonder monument uit de IJzertijd: Ales Stenar. Dit is een ovaalvormig bouwwerk van bijna zeventig meter lang. Verwacht wordt dat het stenen gevaarte misschien, net als dat wordt verwacht van het Engelse Stonehenge, als kalender werd gebruikt.

Geschiedenis van Ystad

De naam

De stad werd voor het eerst vermeld in 1244 in een verslag van de Deense Koning Eric IV (c.1216-1250). De provincie Skåne viel toen nog onder het bewind van de Denen. Waarschijnlijk bestond de stad toen ongeveer tweehonderd jaar. In 1244 werd de naam van de stad geschreven als Ystath. Wat de betekenis is van het woord is onbekend. Verwacht wordt dat de 'y' is gerelateerd aan een oud woord voor taxus (een boomsoort waaronder ook de coniferen vallen). De ‘stath’ een betekent grote plaats. In de loop van de eeuwen is de naam veranderd naar Ysted en uiteindelijk Ystad. De Zweden spreken de naam zelf meer uit als Ystud (met een doffe u-klank).

Deense stad

Denemarken omvatte van de 9e eeuw tot de 11e eeuw (de periode van de Vikingen) het gebied van Jutland, Seeland en het puntje van het huidige Zweden, ‘Skåne’, waarin ook Ystad lag. In 1397 werd de Unie van Kalmar tot stand gebracht door de Deense Koningin Margaretha I (1353-1412). Hierdoor werden onder andere de landen Zweden, Noorwegen en Finland onder het Deense koningshuis verenigd. In 1520 verliet Zweden de unie waarbij de gemoederen hoog opliepen. De continue ruzie tussen de Zweden en Denen resulteerde in de Torstensonoorlog (1643-1645); een conflict waarin ook Noorwegen was betrokken. De Zweden overwonnen en de Denen verloren vele gebieden aan Zweden.

Zweedse stad dankzij Deense wraak

In 1657 was De Zweedse koning Karel X Gufstaaf (1622-1660) in oorlog met Polen-Litouwen; een staat die het huidige Polen, Estland, Letland, Litouwen, Wit-Rusland en Oekraïne omvatte. De Deense koning Frederik III (1609-1670) beschouwde dit als een ideaal moment om Zweden aan te vallen. De zogenaamde Deens-Zweedse Oorlog (1657-1658) heeft Frederik III geen goeds gedaan. Zijn doel om verloren gebieden te heroveren, werd niet behaald. Sterker nog, de Denen verloren Skåne, een vanouds Deens gebied en waar uitsluitend Deens werd gesproken, aan Zweden.

Bezienswaardigheden en activiteiten

Middeleeuws centrum

De 13e-eeuwse stad bevat vele oude vakwerkhuizen en oude straten die grotendeels onveranderd zijn sinds de Middeleeuwen. Tussen alle oude huizen staat ook het oude apothekerswoning. Dit huis staat al sinds ongeveer 1400 in de stad en is één van de oudste bewoonde huizen in Scandinavië. In Ystad staat ook één van de best bewaarde kloosters in Zweden.

Het klooster

Het Gråbrödraklostret werd gesticht door de heilige Franciscus van Assisi in 1267. Het kloostercomplex werd tot 1500 uitgebreid met een binnenplaats en bijgebouwen. Het oudste onderdeel is het klooster uit 1267. Omstreeks 1600 werden de noordelijke en westelijke vleugel van het klooster gesloopt, in verband met reformatie. Tot op de dag van vandaag is dit gedeelte achtergebleven als ruïne. De oostelijke vleugel werd in gebruik genomen als ziekenhuis. In 1777 werd de ruimte van het ziekenhuis verkocht aan een lokale distilleerderij. Tussen 1909-1912 hebben renovaties plaatsgevonden en sindsdien heeft het klooster, inclusief de noordelijke en westelijke vleugel, haar oorspronkelijke vorm teruggekregen. In een deel van het klooster is een museum gebouwd, waar je een hapje en een drankje kan nuttigen terwijl je uitkijkt op de tuin. Het museum heeft seizoensgebonden openingstijden en het klooster is dagelijks toegankelijk voor publiek.

De kerk

De Sankta Maria kyrka is een kerk die achter het klooster staat. De kerk werd waarschijnlijk gebouwd rond 1200. In 1647 stortte een deel van de toren in door een hevige storm. Tegen het einde van de 17e eeuw kreeg de kerk een nieuwe toren in Renaissancestijl. Veel onderdelen van de oude kerk zijn verdwenen tijdens de renovaties in 1840-1886. De oude kerkbanken werden verwijderd, de houten vloer werd vervangen door een van cement en veel decoraties verdwenen. In 1923-1924 werden veel decoraties teruggeplaatst in de kerk. De kerk is zeker een bezoekje waard, voornamelijk van binnen. De preekstoel die er staat wordt als één van de mooiste beschouwd in Scandinavië en is gesneden uit kalksteen en hout in 1626-1631. Dagelijks is de kerk gratis te bezichtigen.

Uitstapje naar Ales Stenar in Kåseberga

Kåseberga

Als je een aantal weken in de stad verblijft, zul je alles ondertussen wel hebben gezien. Op ongeveer tien kilometer ten zuidoosten van Ystad ligt de plaats Kåseberga dat het bezoeken waard is. Kåseberga is niet te bereiken met de trein (want het heeft geen treinstation), maar wel per bus vanaf Ystad. Mensen die de afstand fietsend willen afleggen, kunnen terecht bij het fietsverhuurbedrijf tegenover het Centraal Station van Ystad.

Ales Stenar

Gelegen op een heuvel 37 meter boven de zeespiegel in Kåseberga ligt Ales Stenar. Dit is een mysterieus ovalen megaliet (stenen monument) dat de vorm heeft van een schip. Het bouwwerk wordt gevormd door 59 grote keien en is 67 meter lang en 19 meter breed. De keien werden verzameld tot twintig kilometer buiten Kåseberga en werden stuk voor stuk door de mens op hun plaats gelegd rond 550 na Christus. De twee grootste keien zijn aan de uiteindes van de ovaal geplaatst en zijn 1800 kilogram zwaar en 3 meter hoog. De andere keien zijn ongeveer een meter hoog.

Grafmonument?

Het is onbekend wat Ales Stenar precies is. Lang is gedacht dat het een grafmonument was, want tijdens de Zweedse IJzertijd tot de Vikingperiode (500 v.Chr. – 1050 n.Chr.) werden overledenen op die manier begraven. Echter, Zweedse graven in de vorm van schepen zijn allemaal vele malen kleiner dan het monument in Kåseberga. Voorstanders van deze theorie wezen op de vondst van een urn bij het monument in 1989. Nader onderzoek wees uit dat de urn ruim honderd jaar jonger was dan Ales Stenar en dus pas na de voltooiing van het monument ernaast was geplaatst.

Zweedse Stonehenge

Dus als het ovaal geen rustplaats is voor overledenen, wat is het dan? Verscheidene onderzoekers denken dat het schipvormige object een kalender moet voorstellen. De twee hoge keien die op de punten van de ovaal staan, zouden de start van de zomer- en winterwende symboliseren. In de praktijk klopt dit ook nog. Op de kortste dag van het jaar, tijdens de winterwende, komt de zon op boven de zuidoostelijke kei en gaat onder bij de zestiende kei in het zuidwesten. Op dat moment wordt drie vierde van het monument in het donker gezet. Op de langste dag van het jaar, tijdens de zomerwende, komt de zon op boven de andere grote kei in het noordwesten. Op die dag staat exact drie vierde van het monument in het daglicht. Tijdens de lente en herfst staat precies de helft van Ales Stenar in de zon en de andere helft in de schaduw. Verwacht wordt dat men toen op die manier dagen en nachten aantoonde.

Bezoek

In tegenstelling tot Stonehenge is Ales Stenar vrij toegankelijk. Er is geen bezoekerscentrum, eetgelegenheid noch toiletruimte bij het monument. Erg toeristisch is het er niet. Desondanks hebben de Zweden het plaatje toch een beetje beroemd gemaakt door grote witte letters met KASEWOOD op de heuvel te zetten.