Fontaine-de-Vaucluse – Santons in Provence kerststal

In Fontaine-de-Vaucluse is een klein museum van de Santons, poppen en poppetjes die speciaal in de Provence worden gemaakt om in december uitgebreide kerststallen mee te bevolken. Ze zijn van hout, gebakken klei, stof en was en ze zijn er van klein tot groot. Elke familie in de Provence zet voor de kerstperiode de taferelen op, die veel verder gaan dan Jozef, Maria, het kindje, de os en de ezel en zonder uitzondering de cultuur, mensen en dorpen van de Provence laten zien.

• Santons uit de Provence
• Franse Revolutie
• Santonnier
• Museum van de Santons
• Winkel vol Santons
• Kerststaltraditie in de Provence
• Marcel Carbonel - architect van Kerstmis
• Santon van Simone Jouglas

Santons uit de Provence

Santons zijn poppetjes die samen met de klassieke kerststalfiguren een tafereel vormen. Provençaalse families zetten ze rond de kersttijd op. Santon is een Provençaals woord en het betekent kleine heilige. Het zijn aangeklede beeldjes of uit hout gesneden en beschilderde figuurtjes. Ook worden ze van klei gebakken en daarna beschilderd. Sommige Santons hebben een hoofdje van was. Naast Jozef, Maria en het kindje, de herders en de koningen zijn er allerlei dieren en figuren uit de Provence: vissers, wijnmakers, druivenplukkers, schilders, dansers, moeders met kinderen, schoenmakers, pottenbakkers en andere ambachtslui. Je kunt het zo gek niet bedenken of er is een Santon van gemaakt. De figuren dragen daarbij de typische Provençaalse klederdracht.

Franse Revolutie

De rage is ontstaan tijdens de Franse Revolutie, eind 18e eeuw. Toen werden de beeldjes voor het eerst gemaakt. Het dorpje Graveson, tussen Avignon en Arles, is volgens overlevering het geboortedorp van de Santons. De kerken waren in die tijd tijdens de kerstperiode gesloten en juist de kerken waren de plekken waar kerststallen waren te zien. Toen het niet meer mogelijk was de kerststallen daar te zien - in de Provence duurde dat tien jaar - stelden de bewoners van de Provence tijdens de kerstperiode thuis een stal op. De beeldjes sneden ze zelf uit hout en beschilderden die. Ze voegden er eigentijdse en lokale details aan toe door de figuren rond de stal Provençaalse klederdracht aan te trekken. Het was huisvlijt en de een na de ander familie ging ermee aan de slag.

Santonnier

Van huisvlijt ontwikkelden de figuurtjes tot ware kunstwerkjes. Steeds meer kunstenaars legden zich toe op het vervaardigen van Santons. Het worden santonniers genoemd en in elke grote stad in de Provence is wel een Santon-atelier en anders wel een winkel vol met Santons te vinden.

Museum van de Santons

In Fontaine-de-Vaucluse, het dorp waar de bron is van de rivier de Sorgue ontspringt, is een klein museum met Santons, het Musée du Santon. Daar is een enorme collectie van Santons te zien, die als de mooiste en belangrijkste van de Provence wordt beschouwd. Er staan meer dan tweeduizend beeldjes opgesteld, van verschillende makelij en grootten. Het museum stelt werk van 95 santonniers uit de negentiende en twintigste eeuw tot heden tentoon. Er zijn scholen te zien, oude ambachten, levendige dorpjes, traditionele scènes uit de Provence en de kleinste kerststal ter wereld met 39 Santons in een notendop, te bekijken via een loep. Er staat werk van met goud en medailles bekroonde santonniers. Ook is er een video over het maken van de beeldjes te zien.

Musée du Santon

Place de la Colonne
84150 Fontaine-de-Vaucluse
Frankrijk

Winkel vol Santons

Niet ver van het Santon Museum in Fontaine-de-Vaucluse is een winkel vol met Santons. De winkel heet Aux Santons de Lea. Zomer- en winterdag zijn daar kerststalfiguren te koop. Ook voor wie niet van zins is iets te kopen is een bezoekje aan de winkel met vitrines vol figuurtjes de moeite waard.

Kerststaltraditie in de Provence

Verhalen verfraaien traditie en de Santons zijn bronnen van verhalen die de kerststaltraditie in de Provence verlevendigen. Een aantal klassieke figuren komt steeds terug en de creativiteit van de santonniers voegde telkens elementen toe. Nog steeds komen er jaarlijks nieuwe items uit.

• Engel - De boodschapper van de geboorte, al dan niet met een trompet.
• Maria, Jozef en het kindje - De jonge moeder wordt zittend of knielend uitgebeeld. Jozef heeft één knie op de grond. Het kindje ligt op stro en werd vaak van was gemaakt en niet van klei of hout.
• Blinde - De blinde leunt op zijn zoon. Hij kan weer zien als hij bij de kribbe is geweest.
• Bartoumieu - Bartoumieu is een vriendelijk en komisch karakter met een wat verwaarloosd uiterlijk. Hij ziet er desalniettemin vrolijk uit vanwege zijn heldere kleuren.
• Zigeunerin - De zigeunerin was één van de figuren die zich in 1820 bij de kerststal voegde. Zij symboliseert de gastvrijheid van de Provence. De zigeunerin heeft een kind op de armen, draagt een sierlijk geknoopte sjaal en een rok met veel plooien. Ook heeft ze een tamboerijn in de hand. Er zitten zoveel details aan de zigeunerin, dat dit een prijzige Santon is.
• De Ravi - Deze figuur, een onnozele hals, is te herkennen aan de opgeheven armen en zijn mooie vest. Hij geeft daarmee te kennen dat het kind geboren is.
• Herder - De herder kan jong zijn of oud, knielend, liggend of wachtend worden uitgebeeld of optornend tegen de mistral. Hij gaat vergezeld van een schaap en meerdere schapen.
• Os en ezel - De os en de ezel ontbreken niet en worden aangevuld met andere boerderijdieren van het platteland.
• Koningen - De koningen zijn prachtig aangekleed en dragen bij aan de magische sfeer. Melchior, de Moorse koning, draagt een mooie tulband. Balthazar, de witte koning, heeft een paarse cape geborduurd met goud. Gaspard is de koning die een kist met gouden munten draagt.

Marcel Carbonel - architect van Kerstmis

Marcel Carbonel is een van de beroemdste santonniers, die ook wel de architecten van Kerstmis worden genoemd. Het Marcel Carbonel Santon Museum staat in Marseille. In dat museum is werk van Carbonel zelf te zien en van alle meesters op het gebied van de Santon: Puccinelli, Volaire, Gaubert-Caillol, Guiomar, Grasso, Peppe, Guichard Family Neveu, Filippi, Berger, Pontet, Abramo Grotaglie, Lagnel, Mary Simon, Abbot Sumien, Jouve, Griscione Cruz Avalos en Pierre Graille.

Bedrijven

Sommige kunstenaars hebben een bedrijfstak van hun kunstwerkjes en merken van hun namen gemaakt: Escoffier, Arterra, Fouque, Liliane Guiomar en Angela Tripi.

Santon van Simone Jouglas

Bijzondere vermelding verdient Simone Jouglas (1907 - 2001) uit Marseille. Zij was de eerste die de Santon met echte kleren aankleedde. De terracotta beeldjes die zij maakte zijn 30 cm hoog en gekleed in oude stoffen. Bijzonder aan haar beeldjes zijn de expressieve gezichtjes, ze maakte er meer dan honderd. Een echte Jouglas is te herkennen aan de naam op de voet. Haar kunstwerkjes worden over de hele wereld verzameld en hebben verzamelaarswaarde. Op rommelmarkten kun je ze nog aantreffen, al zijn er ook veel poppen ‘in de trant van Jouglas’ op de markt. In de jaren 70 droeg Simone Jouglas de werkzaamheden over aan een nieuwe generatie santonniers. Het maken van Santons was inmiddels een ambachtelijke bedrijfstak geworden met beeldjes die via mallen worden gereproduceerd.

Rommelmarkt en Brocante

Op diverse rommelmarkten in de Provence en in vele brocante winkeltjes worden Santons aangeboden. Wie een eigen verzameling aan wil leggen kan te kust en te keur. Of het nu een echte Jouglas is of niet, de poppen zijn zonder uitzondering de moeite waard en kosten op de vlooienmarkt tussen de 12 en 28 euro (2016).

Lees verder

• Fontaine-de-Vaucluse – dorpje bij de bron van de Sorgue
• Provence – Gorges de la Nesque
• Provence – van Beaune via Lyon naar Malaucène
• Malaucène - geschiedenis van een dorp bij de Mont Ventoux
• Bédoin – dorp aan de voet van de Mont Ventoux