De Bergsche Maas, Noord-Brabant

De bijna 30 kilometer lange Bergsche Maas is een tussen 1888 en 1904 gegraven rivier, die tot doel had wateroverlast te beperken vanwege niveauverschillen in de Waal en Maas. Deze twee rivieren stonden tot in de 19e eeuw nog met elkaar in verbinding. Drie veerdiensten zijn actief en de omgeving is een bezoek meer dan waard. Dit vanwege de unieke combinatie cultuur, geschiedenis en natuur.

Ouderwets watermanagement

Het graven van een rivier was in de 19e eeuw de oplossing voor het oplossen van de wateroverlast in Brabant en delen van Gelderland. Directe aanleiding waren de overstromingen van 1876 bij Rosmalen en in 1880 bij Nieuwkuijk. Zo ontstond de Bergsche Maas, die het Maaswater een kortere afvoermogelijkheid naar de Amer en Hollands Diep gaf. Een nog jonge koningin Wilhelmina verrichte de feestelijke opening op 18 augustus 1904. In 16 jaar was 16 miljoen kubieke meter zand afgegraven, waarvan 144.000 m3 met de hand.

Groot nadeel was dat de gemeenschap van het Land van Altena nu in tweeën werd gesplitst. Als compensatie werd een drietal veerdiensten in gebruik genomen, die gratis waren voor de lokale bevolking. Naast de al bestaande brug bij Heusden zorgde een tweede brug bij Keizersveer vanaf 1931 voor een tweede vaste-oever verbinding.

De veerdiensten zijn nog steeds in gebruik en vervoeren nog dagelijks volop passagiers, met of zonder vervoer. Het Bernse, Capelse en Drongelse veer zijn voor automobilisten niet meer gratis (1 Euro bedraagt de overtocht), voor voetgangers en fietsers nog wel. Met de auto moet je anders behoorlijk omrijden over de A2 of A27, dus de euro is goed besteed.

Toerisme

De Bergsche Maas stroomt door een vaak prachtig landschap. Op beide oevers zijn diverse wandel -en fietspaden, vanwaar de flora en fauna goed te bekijken zijn. Via de Amer staat de rivier in verbinding met de kreken van de Brabantse Biesbosch. Het oude vestingsstadje Heusden is ook een bezoek meer dan waard. De eerste vermelding van deze plaats stamt uit de 8e eeuw en sindsdien kent Heusden een bewogen geschiedenis, de afgelopen decennia meer vorm gegeven door tal van restauraties. Ten noorden van de Bergsche Maas ligt de voormalige heerlijkheid Land van Altena. Een historisch stuk land, met veel kleine, oude plaatsjes.

Veel watersporters hebben de Bergsche Maas ook ontdekt. Van jetski's tot plezierjachten, veelal afkomstig uit een van de havens bij de rivier. Alleen Heusden beschikt al over twee jachthavens en een binnenhaven.

Sporen van de oorlog

In de tweede wereldoorlog fungeerde de Bergsche Maas als scheiding tussen het bevrijde zuiden en bezette noorden. Beide verkeersbruggen waren in 1944 vernield en over en weer werd fel geschoten. De bevolking zat vaak in de schuilkelders en in het noorden was er voortdurend dreiging van terreur en represailles. Artillerie zorgde tussen september 1944 en mei 1945 voor veel doden, gewonden en schade. Tot september 1944 was het oorlogsgeweld grotendeels voorbij gegaan aan de kleine gemeenten bij de rivier, maar in de laatste oorlogswinter was het leed groot in plaatsen als Aalburg, Geertruidenberg, Heusden en Waalwijk.

De angst onder de bevrijde bevolking werd verder gevoed door een klein, effectief Duits bruggenhoofd aan de Kapelsche zuidkant van de Bergsche Maas. Een keiharde strijd tussen geallieerden en SS-troepen in december '44 en januari '45 was het gevolg. Een monument op deze plek herinnert aan de 1200 slachtoffers die hierbij vielen.