Borne, geschiedenis van een prachtig dorp in Twente

Een paar jaar geleden vierde het Twentse dorp Borne haar 800 jarig bestaan. Volgens historici is het misschien wel het geluk van Borne geweest dat er nooit een verdedigingstoren of –muren waren, want dan was het dorp misschien ooit aangevallen. Nu dat Borne “ongeschonden” de jaren is doorgekomen, beschikt het onder andere over een oude beschermde dorpskern.

Algemeen

In Twente, ten noordwesten van Hengelo ligt Borne. Ingeklemd tussen Tubbergen aan het noorden, Dinkkelland in het noordoosten, Hengelo in het zuidoosten, Hof van Twente in het zuidwesten en Almelo in het noordwesten. De gemeente telt volgens tellingen van het CBS in begin 2008 bijna 21.000 inwoners.

Allereerste geschiedenis Borne

In 1206 is Dirk II van Are (of Ahr) bisschop van Utrecht. Het Utrechtse bisdom had ten tijde van zijn benoeming tot bisschop grote schulden bij Romeinse bankiers. Paus Innocentius III spoorde de Utrechtse bisschop in 1204 aan deel te nemen aan de opvolgingsstrijd in Holland (aan de zijde van Lodewijk II tegen Willem I).

De opvolgingsstrijd staat beter bekend als de Loonse Oorlog, die duurde van 1203 tot 1206. Dit was een oorlog die was ontstaan nadat graaf Dirk VII van Holland was overleden zonder zoons te hebben achtergelaten. Van zijn dochters was op het moment van zijn sterven alleen Ada nog in leven. De bedoeling van de graaf was dat zijn dochter hem zou opvolgen, maar zijn broer Willem van Friesland aasde ook op dit Graafschap Holland (Noord- en Zuid Holland, {geen Zuid Hollandse eilanden}, Vlieland, Terschelling, Urk en Schokland.

Bisschop Dirk ruilde de kerken van Steenwijk en Burgunde plus de hof Borne tegen de kerk van Beilen, met de abt van het klooster Ruinen. Deze bisschop heeft nieuwe parochies gesticht en in 1209 kondigde hij de synodale statuten af (kerkvergaderingen op provinciaal niveau). Het dorp Borne ontwikkelde zich in de nabije omgeving van hof Borne, aan de Meijershof.

In de loop der jaren krijgt het huidige Borne diverse namen, enkele hiervan zijn:

• 1206; Burgunde
• 1262: Borgende
• 1363; Bornden
• 1397; Boerne
• 1398; Borghenden (net als in 1333)
• 1448; Borngende
• 1545; Boerne
• 1546; Borne

Verdere geschiedenis Borne

• 1385; Er zijn overzichten bekend waarin de pachten aan de hof van Borne staan vermeld.
• 1450; Net zoals in heel Nederland heerst ook in Twente de pest, waarbij de helft van de boeren komt te overlijden.
• 1528; Keizer Karel V wordt de eigenaar van hof Borne.
• 1556; De zoon van Karel V, Philips II, verpandt de hof Borne aan de bewoner Zweer de Meijer.
• 1600; De hof Borne (met de 15 bijbehorende boerderijen) komt in handen van de Staten van Overijssel.
• 1795; Nederland is bezet door Napoleon, welk zich eigenaar beschouwt van de hof Borne.
• 1812; Hof Borne is bezit van het Koninkrijk der Nederlanden.
• 1829; De rechten van Borne worden door Antonie Lucas Eenhuis, voor een bedrag van fl. 6.000,-- (ruim € 2.700,--), afgekocht van het rijksdomein. Hierdoor is hij volledig eigenaar van Borne.
• 1957; Bij een Koninklijk Besluit is Borne een wapen verleend. Een azuurblauw schild waarop in het midden een gouden bijenkorf. In de hoeken boven de bijenkorf twee gouden bijen met gespreide vleugels, en onder de bijenkorf een identieke bij. Op het schild staat een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen.

Industralisatie

Aan het einde van de 18e eeuw en het begin van de 19e eeuw begint de industrialisatie van Borne. Rond 1814 zijn er ongeveer 10 fabrieken, genoteerd door de Schout van Borne. Tot aan die tijd is Borne hoofdzakelijk Agrarisch. In 1828 stichtte (Joodse) Fabrikeur Salomon Jacob Spanjaard een bedrijfje dat in 1901 de N.V. Stoom-Spinnerijen en Weverijen v.h. S.J. Spanjaard te Borne heette. Er was op dat moment veel armoede in Borne, en het hele huishouden werkte mee in de linnenfabricage, waarbij kinderarbeid niet geschuwd werd. Belangrijke producten waren bever, molton, flanel en katoenen dekens. In 1973 kwam het einde van het bedrijf Spanjaard.

Naast Spanjaard groeiden de bierbrouwerijen van Meijling (vanaf 1879 de Hengelose Bierbrouwerij) en Van Cleef. Ook machinefabriek Stork begint in 1859 in Borne, maar verhuist in 1865 naar Hengelo.

Ir. R.W.H. Hofstede Crull vestigde in Borne een Electrotechnisch Ingenieurs- en Adviesbureau (het latere Heemaf), dat in 1900 naar Hengelo verhuisde. Dit betekende dat Borne in 1894 als 1e plattelandsgemeente een elektriciteitscentrale kreeg.

Borne anno 2008

Heden ten dage bestaat Borne uit een heel mooi oud (beschermd) dorpsgezicht, waaronder het Bussemakerhuis, de synagoge en de Oale Schöp. Daaromheen is het modernere Borne gebouwd, het centrum, de horeca, nieuwbouwwijken. Daarnaast is er vanuit Borne een ideale gelegenheid tot het maken van fiets- en wandeltochten.