Azulejos: typische decoratie in Portugal
Portugal en haar azulejos zijn al ruim 500 jaar met elkaar verbonden. Deze geglazuurde tegels werden geïntroduceerd door de Moren en zijn daarna nooit meer verdwenen. De Portugezen decoreren soms nog wel de plafonds met deze decoratieve elementen! Deze Portugese tegels zijn nu zelfs tot de bezienswaardigheden van Portugal gaan behoren.
Azulejo: de naam
Een azulejo of azelujos is een andere naam voor tegel en in het meervoud tegels. Deze kan beschilderd zijn, maar heeft in ieder geval een tinglazuur. Deze traditionele uiting van Portugese kunstzinnigheid bestaat reeds meer een half millenium en hoort dan ook bij de geschiedenis van Portugal. U ziet de azulejos ook terug in Portugese koloniën uit verleden tijden. Azulejos worden in Portugal werkelijk overal toegepast. Boze tongen beweren wel eens dat Portugezen bang zijn voor "lege" ofwel ongedecoreerde ruimtes. Men vindt deze tegels zelfs op plafonds! Maar ze hebben niet alleen een decoratieve functie. Azulejos worden ook gebruikt om hun isolerende waarde: ze houden warmte buiten en koude binnen.
Geschiedenis van de azulejos in Portugal
15e eeuw
Zoals het woord azulejos in het Arabisch al vertelt is dat dit voorwerp een soort gepolijste steen is. Zeker is dat de tegel door de Moren is meegebracht. De oudste voorbeelden van deze decoratieve elementen zijn over het algemeen abstracte patronen. Met name de Spaanse stad Sevilla staat in deze tijd bekend om haar tegels. Koning Manuel de Eerste bracht de azulejos mee uit Sevilla. Ze waren eenvoudig van kleur en gedecoreerd met geometrische motieven. In het Sintra Nationaal Paleis zijn de muren van de Arabische kamer volledig bedekt met tegels. In 1415 werd de stad Ceuta bemachtigd door Portugal. Ceuta ligt in Noord-Afrika. Nu hadden de Portugezen toegang tot de kennis over het produceren van de azulejos.
16e eeuw
Vanaf 1500 vestigden zich pottenbakkers uit alle windstreken in Portugal. Zij brachten hun eigen productiemethoden mee. Uiteindelijk werd deze kennis weer gebundeld in meer verfijnde en verbeterde technieken. De majolica-techniek zorgde ervoor dat er vanaf nu direct op de tegel geschilderd kon worden. Daardoor was het mogelijk echte "schilderijen" op de tegels te maken. Dit verandert de aard van de tegels. Voortaan kunnen er complete schilderijen op de azulejos worden afgebeeld. Populaire thema's komen uit de bijbel, de mythologie of dagelijkse situaties. Aan het einde van de zestiende eeuw worden geometrische patronen van witte en blauwe azelujos gebruikt om grote vlakken te vullen.
17e eeuw
De technieken verfijnden zich. Daardoor werden de patronen steeds ingewikkelder. De witte azulejos werden nu ingewisseld voor azulejos die meer kleuren bevatten. De in eerste instantie schuin geplaatste patronen konden nu uitgebreid worden met horizontale patronen. Er werd wel meestal een geschilderde afbeelding in het geheel opgenomen. Men vindt deze decoratie terug op bijvoorbeeld de Igreja do Salvador in Évora en de universiteitskapel in Coimbra. Verder worden de azulejos veelvuldig gebruikt om de voorkant van het altaar een luxueus uiterlijk te geven. Met de tegels worden met name waardevolle, oosterse stoffen nagebootst. Aan het einde van de 17e eeuw werden er steeds meer vazen met bloemen en dieren afgebeeld. Waarschijnlijk werden de kunstenaars betoverd door de exclusieve stoffen die Portugal uit India bereikten.
18e eeuw
Nu komen de azulejos in het bereik van de gewone man. Ook gewone woonhuizen worden met deze decoratieve elementen versierd. De tegels volgen de algemeen heersende smaak. Van de barok komt nu de rococo meer in zwang. Vanaf ongeveer 1750 wenste men meer alledaagse, intieme taferelen in zachte kleuren.
19e eeuw
Door de Napoleonitische oorlogen was er een tijdje minder aanbod van de tegels. Uiteindelijk werden de azulejos meer en meer fabrieksmatig geproduceerd. In Portugal raakte de Braziliaanse manier van het decoreren van voorgevels van huizen met tegels meer en meer in zwang.
20e eeuw tot nu
Tijdens de art deco beleefde het gebruik van azulejos nog een korte opleving. Tip: het Museu Nacional do Azulejo in Lissabon heeft de meest uitgebreide verzameling azulejos ter wereld. Castelo tegels is een voorbeeld van een bedrijf dat in deze tijd Portugese tegels produceert.
Lees verder