De Stier van Osborne – meer dan een logo

Langs de weg in Spanje kom je hem regelmatig tegen: het grote zwarte silhouet van een stier, meestal geplaatst op een heuveltop zodat hij goed aftekent tegen de vaak strakblauwe hemel. De stier wordt universeel gezien als nationaal symbool van Spanje. Maar eigenlijk is het dit niet, het is het officiële beeldmerk van de beroemde Sherry en Brandy bodega's van de firma Osborne in El Puerto de Santa María, een stad in sherry regio van de provincie Cádiz in Andalusië. Er staan er ongeveer 90, verspreid over heel Spanje, behalve in Catalonië en dit heeft een speciale reden. De stier is zeker niet onomstreden, rond 1980 dreigde zelfs verwijdering! Tegenwoordig is het één van de beroemdste beeldmerken ter wereld, met een boeiende geschiedenis.

Oorsprong

In 1956 kreeg het reclamebureau AZOR de opdracht van de Osborne-groep een reclamebord te ontwerpen voor haar Brandymerk Veterano. De ontwerper, Manuel (Manolo) Prieto, stelde voor het silhouet van een vechtstier te gebruiken. De eerste stieren werden geplaatst in 1958. Ze waren ongeveer 4 meter hoog en gemaakt van hout. De kleur was zwart, de horens waren echter wit en de stier ging vergezeld van een cognacglas en droeg het opschrift Veterano – Osborne. Verschillende modellen, formaten en teksten zijn uitgeprobeerd, bij één had de stier cognacglazen op de plaats van de ogen. Echter, de houten modellen bleken slecht bestand tegen de elementen en werden vervangen door plaatstalen exemplaren. Ook veranderde het formaat, eerst naar 7 meter en later naar ongeveer 14 meter hoogte.

Tegenwoordig zijn alle stieren volledig zwart. In México kan men nog wel stieren met opschrift vinden. Het is nu het officiële logo en handelsmerk van de wijnen (rode en witte wijn, sherry, port) en brandy's van de Osborne groep...én het officieuze logo van Spanje! Dit laatste overigens niet altijd tot volle tevredenheid van het bedrijf. Het logo dreigde nog weleens bekender te worden dan het bedrijf en was ook af en toe te zien in demonstraties van Spaans-nationalistische, veelal extreem-rechtse groeperingen. Ook verschenen er steeds meer artikelen met afbeeldingen van de stier op vlaggen, aanstekers, stickers, t-shirts, etc. Het bedrijf heeft meermalen juridische stappen ondernomen tegen oneigenlijk gebruik van het logo. Alhoewel algemeen geaccepteerd is dat de stier van nationaal cultureel en symbolisch belang is, blijft het een commercieel logo van de Osborne-groep dat niet gebruikt mag worden zonder haar toestemming. De sterke associatie van het logo als Spaans nationaal symbool is ook de reden dat er in Catalonië geen stieren (meer) staan. Het sterke onafhankelijkheidsstreven in deze regio leidde er toe dat de enige stier die er stond keer op keer werd vernield, voor het laatst in 2009.

De stier bedreigd!

De Spaanse wegen zijn bijna niet meer voor te stellen zonder het stierensilhouet. Toch heeft het weinig gescheeld of de stieren moesten worden verwijderd. In de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw was er een ware wildgroei aan reclameboodschappen langs de wegen die het landschap dreigden aan te tasten. Om hier paal en perk aan te stellen vaardigde de regering in 1988 een wet uit die alle reclame langs rijkswegen buiten de bebouwde kom verbood. Osborne heeft in eerste instantie geprobeerd dit verbod te omzeilen door de tekst “Osborne- Sherry en Brandy” te verwijderen; de stier bleef staan met het argument dat het niet meer om reclame ging. Ook heeft men een aantal stieren weggehaald. Hier trapte de overheid echter niet in: de stieren waren reclame en moesten weg.

Het bedrijf verzette zich en ondertussen begonnen ook de media zich voor de zaak te interesseren. De stier bleek op brede steun te kunnen rekenen onder de bevolking: kunstenaars, politici, landschapsarchitecten, journalisten en bekende Spanjaarden pleitten voor het behoud van de stier in het landschap. Sommige gemeenten boden grond aan die buiten het wettelijk verbod viel als vluchthaven voor de stieren. Ook de departementen van cultuur van enkele autonome deelstaten schaarden zich bij het verzet met het argument dat het hier om meer ging dan een bedrijfslogo maar dat de stieren een culturele verworvenheid waren geworden. Uiteraard was Andalusië, de “geboortestaat” van de stier tenslotte, meest fervent voorvechter voor behoud. Een uitspraak van het hooggerechtshof in 1997 betekende uiteindelijk de redding van de stier.

Enkele feiten over de stier

• Hoogte: 14 meter
• Oppervlak: 150 m2
• Gewicht: 4.000 kilo (excl. fundament)
• Materiaal: plaatstaal
• Kleur: zwart
• Aantal: 91 stieren in heel Spanje, waarvan 22 in Andalusië

De grootste concentratie stieren kan men vinden in en rond de sherry regio in de provincie Cádiz in Zuid Spanje. Op de grens van de stad El Puerto de Santa María met Jerez de la Frontera staan op een rotonde maar liefst zes (kleinere) modellen van de stier.