Stoomtreinen in de Harz, tijden van weleer herleven

Al meer dan 120 jaar rijden de stoomtreinen van de Harzer Schmalspurbahnen op een netwerk van sporen door grote delen van het Duitse Harzgebergte. Over het spoor van precies een meter breed worden per jaar meer dan een miljoen passagiers vervoert en dat zijn niet alleen toeristen, ook de lokale bevolking gebruikt de diverse treinen dagelijks als een vorm van openbaar vervoer. Het eerste deel van de lijn tussen de stadjes Gernrode en Mägdesprung werd al in 1887 geopend en de Harzer Schmalspurbahnen hebben een interessante en afwisselende geschiedenis met veel hoogte- en dieptepunten. We nemen hier een kijkje bij dit bijzondere spoorbedrijf met zijn machtige en imposante stoomlocomotieven.

Stoomtractie

De Harzer Schmalspurbahnen kunnen afhankelijk van hun locatie in drieën worden verdeeld, de Selketalbahn, de Harzquerbahn en de Brockenbahn. Sinds het jaar 1905 zijn de trajecten van deze drie lokaalspoorwegen met elkaar verbonden, daarna volgde in 1913 nog de aansluiting van de Harzquerbahn op de Südharzeisenbahn waar tot aan 1963 treinen reden tussen Walkenried en Braunlage. Met de huidige 140 kilometer spoor vormen de Harzer Schmalspurbahnen het langste smalspoornet van Duitsland.


Wat de Harzer Schmalspurbahnen zo bijzonder maakt is dat er ook vandaag de dag nog vrijwel uitsluitend met stoomtractie wordt gereden met de grootste en krachtigste stoomlocomotieven ter wereld die voor het relatief smalle meterspoor geschikt zijn.
Wanneer u twee van deze imposante machines tegelijkertijd ziet vertrekken is dat een schouwspel dat u niet snel zult vergeten,
op en langs de lijn zijn talloze plekken waar deze fotogenieke mastodonten zich graag van hun beste kant laten zien.

Hoogteverschil

Vanaf het laagstgelegen station in Quedlinburg tot aan het station op de Brockenberg dat op 1125 meter hoogte ligt moeten de locs een hoogteverschil van ruim 1000 meter overwinnen, daarbij wordt heel wat kolen verbruikt en veel water in stoom omgezet. Dit deel van het traject is alleen geschikt voor de machtige van 10 drijfwielen en vier loopwielen voorziene locs van 700 Pk, het beklimmen van de berg gaat gepaard met enorme wolken zwarte rook en oorverdovende staccato stampgeluiden.


In totaal zijn er 25 stoomlocomotieven in bedrijf waarvan de meeste tussen 1914 en 1956 werden gebouwd, de drie oudste locs stammen van rond 1900, de oudste is een Malletlok uit het jaar 1897 met een dubbel drijfwerk aan beide zijden van de loc.
Bahnbetriebswerke Westerntor in Wernigerode is de thuisbasis van alle locomotieven, hier is de werkplaats voor het onderhoud en reparatiewerk en een depot waar de locs worden schoongemaakt en een voorrraad kolen en water kunnen innemen.

Muur

Het personenverkeer van en naar de Brocken werd in 1961 op het traject Schierke - Brocken door de bouw van de Muur stilgelegd. Tijdens de koude oorlog kon men alleen achter het IJzeren Gordijn komen indien men in het bezit was van een Passierschein, een pasje waarmee de grens gepasseerd mocht worden. Pas in 1991, na de val van de muur, werd de lijn weer geopend voor het publiek, door noodzakelijke herstelwerkzaamheden duurde het echter nog een jaar voor de regelmatige dienst werd hervat.


De Brockenbahn voert de reiziger sinds 1992 weer naar de top van de met sagen en legenden omwonden Brocken, met 1142 meter de hoogste berg van Noord-Duitsland. Het station, Der Brockenbahnhof, is een van de hoogstgelegen stations van alle Duitse smalspoorlijnen. Bij de tocht omhoog waarbij de locomotief en zijn bemanning keihard moeten werken wordt u een overweldigend panorama op het Nationale Park Hochharz geboden, boven aangekomen kunt u enorm ver het land in kijken.

Romantisch

Het meest romantische deel van het spoorwegnet bevindt zich zonder twijfel op de Selketalbahn, de trein doorkruist een eldorado voor natuurliefhebbers. Op de 52 kilometer tussen de plaatsjes Gernrode, Harzgerode, Hasselfelde en de Eisfelder Talmühle loopt de lijn door een wildromantisch berglandschap. Het traject voert u langs ruige rotsen, beekjes en bloeiende weiden, u gaat door dennen-, beuken- en eikenbossen en wordt getrakteerd op schilderachtige en soms adembenemende vergezichten.


Met de Harzquerbahn doorkruist men het gebied tussen Wernigerode en Nordhausen en ook op dit traject kunt u genieten van al het moois dat de Harz te bieden heeft. De rit voert u daarbij door de enige tunnel van het spoornetwerk en door landschappen die in eeuwen tijd nauwelijks veranderd zijn. Op het traject naar Nordhausen gaat het over hoogvlaktes en door diepe bosrijke dalen, tijdens de drie uur durende reis met talloze tussenstops proeft u ook vandaag de dag nog de stoomromantiek van vroeger.

Erfgoed

De Harzer Schmalspurbahnen is niet alleen één van de grootste en meest geliefde attrakties in de Harz maar ook een stuk industrieel erfgoed van grote klasse. Niet voor niets staat het bedrijf sinds 1972 onder bescherming van de Duitse overheid.
Wellicht denkt u bij het uitzoeken van een vakantiebestemming niet zo gauw aan Duitsland, toch is het Harzgebergte de moeite van het ontdekken waard. De mensen zijn er vriendelijk en ook wanneer u de taal niet zo goed spreekt hebben zij geduld met u.


De keuken is er rijk en overvloedig met naast het bekende bier und bratwurst ook geweldig lekkere taarten en de horeca is er naar onze begrippen over het algemeen redelijk goedkoop. Zo hier en daar zijn er nog restanten van het DDR-verleden terug te vinden hetgeen in onze ogen tot opmerkelijke uitwassen heeft geleid waar we ons ook nu nog steeds over kunnen verbazen.
Landschappelijk gezien is het Harzgebergte ronduit fraai met een rijk dieren- en plantenleven en voor zowel de rustzoeker als de sportieve recreant is er van alles te doen. Stuurt u ons een kaartje vanaf een van de stations? Veel plezier op het spoor!