De Hortus Botanicus Amsterdam

Gelukkig zijn ze er nog. Plekken in de stad waar je even afstand kunt nemen van de drukte en het gejakker. Waar je door de bomen de stad niet meer ziet en door de vogels de trams niet meer hoort. De Hortus Botanicus Amsterdam, een botanische tuin van 1,2 ha, is zo'n rustpunt.

Geschiedenis

De geschiedensi van de tuin gaat ver terug. Tot 1638 maar liefst. In dat jaar besloot het Amsterdamse stadsbestuur tot oprichting van een medicinale kruidentuin (hortus medicus). Kruiden zag men als hulpmiddel in de strijd tegen de pest. Voor de verwerking ervan in medicijnen was de Hortus de aangewezen plaats. De tuin lag in die tijd buiten de Regulierspoort op het kruispunt van Utrechtsestraat en Keizersgracht.

Eind 17de eeuw stagneerde de bevolkingsgroei van de stad en dat was reden voor het stadsbestuur om het gebied dat nu de Plantagebuurt heet, te bestemmen voor de aanleg van particuliere tuinen. Daar moest een mooie groene wijk ontstaan en wat paste daar beter in dan een nieuwe Hortus! Vanaf 1682 ligt de Hortus dus in de "Plantage". In die beginjaren was de tuin nog speciaal het werk- en studieterrein van doktoren en apothekers. Zij betaalden respectievelijk vijf en zes stuivers "contributie" per jaar. Voor vijf stuivers per bezoek mochten ook nieuwsgierige leken een kijkje nemen.

Groei

Via de Verenigde Oost-Indische Compagnie kwamen in de 17de en 18de eeuw veel exotische planten en bomen uit de Oost naar de Hortus. Sommige gewassen, de zogeheten "kroonjuwelen", zijn afkomstig uit die scheepsladingen van toen, zoals de nu 300-jarige Oostkaapse broodboom in de Palmenkas. Ook op Europese markten en bij kwekers werd ingekocht en soms was smokkel het middel om aan een zeldzame, beschermde plant te komen.

Aanraders

De aanleg van de tegenwoordige Buitentuin dateert van 1863, de tijd van de Romantiek. Dat is te merken aan de vele slingerpaden en ronde bloem- en plantenbedden. In de Buitentuin en de kassen zijn maar liefst 6000 tropische en inheemse planten te bewonderen. In de kassen is sprake van verschillende klimaten. De Drieklimatenkas bijvoorbeeld toont je de fascinerende planten uit de woestijngebieden, de subtropen en de tropen!

Ook de Vlinderkas is een aanrader. In de tropische warmte fladderen ontelbare, prachtig gekleurde vlinders. Ze leggen hun eitjes op de planten, waarna medewerkers van de Hortus de rupsen verzamelen. In een apart kastje worden die tot pop gekweekt en verhuizen dan naar de "poppenkast" waar ze uiteindelijk vlinder worden. Vandaaruit fladderen ze dan de wijde wereld van de Vlinderkas in.

Reis van de stekjes

Aan de Hortus en zijn koffieplant (Arabica-koffie) is een apart verhaal verbonden. Begin 18de eeuw werd een bijzondere plant vanuit Java naar de Hortus overgebracht. Het was de nazaat van een plant die waarschijnlijk door Hollandse kooplieden op Java in de 17de eeuw uit Jemen geïmporteerd was.

In 1715 stuurde de burgemeester van Amsterdam stekjes van deze "Hortus"- koffieplant aan Lodewijk XIV in Parijs. Ook aan het hof van de Zonnekoning sloegen de plantjes goed aan en werden uiteindelijk de "stamvaders" van de koffiecultuur op Martinique en Jamaica. In 1718 reisden verwante stekjes vanuit de Hortus naar Suriname en vandaar, alweer met hulp van Fransen, naar Frans-Guyana en Brazilië.

Je kunt dus veilig aannemen dat de Hortus een belangrijke rol speelde bij de introductie van de Arabica-koffiecultuur in Centraal- en Zuid-Amerika.

Nachtbloeier

Nog een ander kroonjuweel is zeker de moeite waard: de Victoria, de koningin van de waterlelies, afkomstig uit de warme, vochtige binnenlanden van Zuid-Amerika. Vroeger groeiden en bloeiden de lelies in een kas, maar sinds de zomer van 2002 lukt het de Hortus een Victoria amazonica in een verwarmde buitenvijver tot bloei te brengen. De bladeren van de Victoria kunnen wel twee meter in doorsnee worden. De lelie bloeit 's nachts en dan ook nog maar twee nachten. De eerste nacht kleurt de bloem wit, de nacht daarop roze. Na de tweede nacht gaat de bloem dicht en zakt onder water waar de zaden gaan rijpen. Voor liefhebbers van deze bloeiende gigant heeft de Hortus een speciale sms-dienst ingesteld. Sms BLOEM AAN naar 4411 en je ontvangt een bericht als de bloem van de Victoria 's nachts in de Hortus te zien is.

Onderwijs

Ofschoon de Hortus in 1990 los kwam te staan van de Universiteit van Amsterdam, is onderwijs een belangrijk onderdeel van zijn taak gebleven. In samenwerking met het Amsterdams Natuur- en MilieuEducatiecentrum ontwikkelt de Hortus klassikale en individuele lesprogramma's voor basis- en voortgezet onderwijs.Voor biologiestudenten worden universitaire studie-onderdelen verzorgd.

Na een paar uurtjes Hortus is het ten slotte goed uitblazen in het museumcafé De Orangerie, een imposant rijksmonument uit 1875. Zijn naam denkt het aan zijn vroegere functie van overwinteringsplaats voor citrusplanten, de "oranjeboompjes".
Wil je iets tastbaars aan je bezoek aan de Hortus overhouden? De Hortuswinkel beschikt over een gevarieerd assortiment aan planten, bollen, zaden, boeken en cadeau-artikelen.

Adres: Hortus Botanicus Amsterdam

Plantage Middenlaan 2a
1018 DD Amsterdam
Tel: 020-6259021/6258411
www.dehortus.nl

Parkeergarages in de buurt:

Muziektheater/Stadhuis
Waterlooplein
Markenhoven
www.bereikbaar.amsterdam.nl

Openbaar vervoer:

Tram 9 en 14, uitstaphalte: Mr.Visserplein
Metro: uitstaphalte: Waterlooplein, uitgang Hortusplantsoen