Van Russische raketbasis tot attractie

Een pittoresk nationaal park in Litouwen is de onwaarschijnlijke locatie van een voormalige nucleaire raketbasis uit het Sovjet-tijdperk. In de Sovjet tijd had alleen de plaatselijke bevolking het vermoeden dat er sprake was van een militaire basis in het prachtige landschap van West-Litouwen. Bij het plaatsje Ploksciai bevond zich een uiterst geheime basis.Nu is dit voormalige strategische terrein uit de Koude Oorlog uitgegroeid tot een toeristische attractie.

Russische en Amerikaanse Wapenwedloop

In de jaren '50 veroorzaakte de vooruitgang van de Sovjet-Unie bij het maken van ruimte vaartuigen en raketten, evenals de eerste satelliet die werd gelanceerd in een baan om de aarde, de nucleaire wapenwedloop. De Verenigde Staten erkenden dat de Russen hen hadden ingehaald. (Later, met de hulp van kolonel Oleg Penkovsky, die geheime informatie doorgaf aan de Amerikanen en de Britten, bleek dat Chroesjtsjov de wereld voor de gek hield.)

Het kwam de Amerikanen aan het einde van de jaren '50 goed uit. De Amerikaanse regering ontving goedkeuring voor de toewijzing van aanzienlijke bedragen om raket systemen te creëren. Terwijl de Amerikanen, aangemoedigd door kreten als "de Russen komen" begonnen waren met het graven van nucleaire schuilplaatsen in hun achtertuin, groeven aan beide zijden van de Atlantische Oceaan de militairen naar de dollars en roebels van de belastingbetaler. Ondergrondse ballistische raket systemen waren zeer goed beschermd, zowel tegen vijandelijke spionnen als tegen een directe nucleaire aanval.

Bijna op hetzelfde moment, aan het begin van de jaren '60, begonnen soortgelijke installaties van ballistische raketten te functioneren in Plattsburgh, een plaatsje vlakbij Lake Champlain in de staat New York in de Verenigde Staten en in het dorp Ploksciai, bij het meer van Plateliai in Litouwen, wat toen onderdeel uitmaakte van de Sovjet-Unie.

De raket basis in Ploksciai heeft de afgelopen jaren hordes aan toeristen vanuit de hele wereld ontvangen. Het is onwaarschijnlijk dat de bezoekers de tunnels ingaan om de constructie te bewonderen. Soortgelijke of meer indrukwekkende installaties kunnen in ieder deel van de wereld worden gevonden en misschien zelfs wel om de hoek. Desalniettemin gaan veel buitenlandse toeristen naar het Žemaitija National Park in het westen van Litouwen, om de voormalige raket basis daar te bezichtigen en om op één van de vier deksel te staan van de vier raket schachten.

Op stand-by in Ploksciai

Volgens de voormalige hoofdtechnicus van de basis stonden de raketkoppen op stand-by, twee ervan gericht op doelen in West-Duitsland en nog eens twee op doelen in Groot-Brittannië en Noorwegen. Deze SS-4 raketten waren erg betrouwbaar. Dat wil zeggen, er zat geen ingewikkelde elektronica in die kapot kon gaan tijdens de vlucht en de raket vloog alleen op het doel dat werd geprogrammeerd voor de start. De SS-4-type middellange afstand raket met een kernkop van maximaal 1,3 megaton kon ongeveer 2000 kilometer afleggen. De Atlas F vanaf Plattsburgh haalde iets meer dan 10 kilometer. De diepte van een SS-4 schacht was ongeveer 30 meter. De Amerikaanse raket vereist een schacht van twee maal die diepte. Daarom is bijna de enige gelijkenis dat de raketten op beide locaties onder de grond werden gehouden en dat zij 24 uur per dag werden bewaakt.

Raket crisis

De grootste uitdaging die deze locaties ten deel viel was tijdens de Cubaanse Crisis in 1962. Op dat moment stond de wereld op de drempel van een derde wereldoorlog. Het gezond verstand heeft toen echter gezegevierd. De Sovjet-Unie kwam overeen de raketten te verwijderen en de Verenigde Staten beloofde Cuba niet aan te vallen.

Plattsburgh, het 15 miljoen dollar kostende raket platform, deed amper drie jaar dienst. Het zal ook de Sovjets een behoorlijk bedrag hebben gekost. Desondanks zullen we nooit weten hoeveel het de Sovjet-Unie exact heeft gekost om de eerste ondergrondse nucleaire raket basis in Litouwen te bouwen, een complex bestaande uit vier schachten en een commando post. Plus de kazerne in het midden van het bos, en een blok huizen voor de officieren in de stad Plunge.

Raketbasis als erfenis

De soldaten en officieren vertrokken pas 17 jaar later en lieten de dicht gelaste deuren van de commando-post en de kazerne aan hun lot over, wat geheel in Sovjet-stijl wil zeggen: neem alles maar mee naar huis wat wij hebben achtergelaten.

Onmiddellijk trokken de faciliteiten de aandacht van de lokale bevolking, voor wie de gelaste deur geen belemmering bleek te vormen. Ze werden aangetrokken door de militaire uitrusting, koper, elektrische- en telefoon kabels, dingen die kunnen worden verhandeld of thuis worden gebruikt. Eén van hen gebruikte de schachten zelf om naar zijn werk te gaan. Het was een handelaar in van alles en nog wat, een loodgieter, een smid en een monteur en nam alles mee naar huis wat hij maar dacht te kunnen gebruiken. Zijn trofeeën waren leidingen, kranen, elektromotoren, koperen stangen, kabels en platen metaal. Nadat hij een aantal keren de schachten was binnen gegaan werd hij plotseling ziek. De artsen waren niet in staat om een diagnose te stellen en konden hem niet behandelen. De patiënt overleed na een paar maanden.

Het verhaal ging rond dat er een dodelijk gevaar schuil ging in de schachten. De voormalig commandant verklaarde dat hij alleen wist van Samin, een zeer giftige component in raket brandstof. Volgens hem veroorzaakt het drie of vier keer inademen van haar rook een dodelijke ziekte, die de civiele artsen misschien niet herkennen.

Hij verklaarde echter ook dat de Samin zorgvuldig was verzameld en weggebracht zodat er niet kon zijn achtergebleven in de leidingen van het systeem. Nu is er geen spoor meer van de leidingen zelf, want alles is weggehaald. In plaats daarvan werd in 1996 in het nationaal park een een tentoonstelling opgezet in een schacht en de commando-post, die massa's toeristen trekt.

Twaalf maanden spitten

Tijdens een rondleiding door de ondergrondse tunnels krijgen bezoekers niet allen de erfenis van de Sovjet-troepen te zien, maar worden er ook verhalen verteld over hoe de basis werd gebouwd. De gidsen zijn vooral dol op het verhaal over de pogingen om de basis geheim te houden.

Zodra de soldaten begonnen te graven, melde de Voice of America wat er gaande was, welke raketten zouden worden geplaatst en hun technische specificaties. De Sovjet-militaire contraspionage verhoorde eerst de plaatselijke priester, maar hij bezwoer dat hij van niets wist.

Later bleek dat de vrouw van de commandant van de eenheid in een winkel, had opgeschept en de andere vrouwen had verteld wat haar man aan het doen was en hoe het roemrijke Sovjet-leger het vuur vanuit de bossen zou openen en de “vervloekte imperialisten” de pan in zou hakken. Na dit incident verdwenen de commandant en zijn vrouw bij de eenheid, bestemming onbekend.
De bouwwerkzaamheden werden echter voortgezet. In de omgeving Šateikiai werden de oppervlakte lanceer inrichtingen zonder noemenswaardige moeilijkheden gebouwd. Ondertussen kwamen soldaten in Ploksciai een obstakel tegen, namelijk water. Het begon in de bouwput te sijpelen zodra de bodem het niveau van het meer bereikte.

Eerst deden de soldaten iets verschrikkelijks. In het zuidelijk deel van het meer breidden zij een baai uit en lieten via een breed kanaal water stromen naar de rivier de Babrungas. Het waterpeil van het meer Plateliai, het grootste en mooist meer in Žemaitija, zakte en de oevers werden zo kaal dat de 30 kilometer eromheen met de auto te berijden waren. Het experiment had één positief resultaat: op de bodem van de nu vrijwel lege meer zag de plaatselijke bevolking stapels stenen liggen waarop zij opschriften zagen staan. Deze werden in 2004 door onderwater-archeologen van de Universiteit van Klaipeda onderzocht.

Maar het leger bereikte niet het verwachte resultaat. Er bleef water sijpelen in de poriën van de schachten. Ingenieurs maakten het werk uiteindelijk af met een ongebruikelijke methode. Zij sloten de gegraven put met een hermetische afdichting, maakte er een gat in en monteerde een sluis om de bodem te verhogen. Verder werd er een duik-capsule in de put geplaatst. Toen de druk in de punt werd verhoogd tot twee atmosfeer, stopte het water met stromen waarna de soldaten de put op 20 meter diep verdiepten met schoppen. Voordat ze begonnen met de werkzaamheden onder druk werden hun lichamen twee uur lang aan de druk aangepast in de duik-capsule. Na het werk werd dit wederom gedaan om hun lichamen weer te laten wennen aan de normale druk.

Er konden slechts vijf soldaten tegelijk graven dus is het geen wonder dat het bijna 12 maanden duurde om een gat te spitten van 30 meter diep en 12 meter breed. De andere drie schachten werden veel sneller gegraven omdat ze niet hoefden te worstelen met het probleem van hoe te graven of hoe de muren met beton te bedekken. Er waren vier bouw-bataljons, elk bestaande uit vier compagnies van 125 mannen.

Gehuld in geheimzinnigheid

Hoewel meer dan 40 jaar zijn verstreken sinds het einde van de constructie-werken herinnert de plaatselijke bevolking zich nog goed hoe vrachtwagens tijdens de nacht de raket brandstof en de uitrustingsstukken voor het systeem voor de lancering van het station vervoerden.

Een konvooi verscheen als het al donker werd. Een auto ging het konvooi voor en een soldaat sprong eruit om de plaatselijke bevolking het bevel te geven de lichten te doven en de ramen te sluiten.

Er werd tegen de mensen gezegd dat dit nodig was zodat de Amerikanen vanuit hun vliegtuigen niet konden zien wat er gaande was op de grond. van hun vliegtuigen, maar waarom sluit zouden de ramen moeten worden gesloten op een zwoele zomer avond? Uiteindelijk bleek dat het schadelijke raket brandstof verdampte, zodat deze werd vervoerd als er minder mensen op de weg waren en ramen moesten worden afgesloten om te voorkomen dat de damp in de huizen zou komen. De bevolking wist wanneer de bouwwerkzaamheden voltooid waren. Het station, dat jarenlang alleen voor militaire goederentreinen bestemd was, werd weer opengesteld voor passagiers en in het bos stuitten paddenstoelen-plukkers, bessen-verzamelaars en bos-bouwers op rijen prikkeldraad.

De voltooide installatie werd een onvermijdelijk, maar ook onbekend en onbereikbaar onderdeel van het dagelijkse bestaan. Toen het leger in 1979 vertrok verloren de mensen hun interesse in de basis. Het was toen het Žemaitija Nationaal Park besloot om een tentoonstelling in te richten dat de belangstelling nieuwe leven werd ingeblazen. Vandaag is de voormalige kazerne huis een ecologisch educatief centrum en iedere dag dalen verschillende groepen bezoekers af onder de grond.

Een deel van het door de gidsen verteld verhaal gaat over hoe de SS-4 raketten in 1962 werden ingezet in Cuba. Ze werden overgebracht van Šateikiai naar Sebastopol. Daar werden ze op koopvaardijschepen geladen en naar Cuba gebracht.

Penkovsky, die ook wel “de spion die de wereld heeft gered” wordt genoemd, vertelde de Amerikanen over de raketten die recht onder zijn neus werden geplaatst. Zijn informatie werd bevestigd door gegevens van lucht verkenningen en vervolgens begon de de grote crisis, waarvan de tunnels in de prachtige bossen van Plokščiai in Litouwen nog steeds een stille getuige zijn.